Po wypadku samochodowym boli mnie kark – czy to whiplash?

Wielu z nas w ciągu swojego życia brało udział w wypadku samochodowym. Czy zastanawialiście się kiedyś, dlaczego w pierwszej pomocy tak ważne jest zabezpieczenie szyi poszkodowanego np. za pomocą kołnierza? Podczas wypadków samochodowych, ale także sportowych często dochodzi do gwałtownego szarpnięcia głową w mechanizmie urazu „smagnięcia biczem”. Okolica kręgosłupa szyjnego jest bardzo delikatna, a więc stosunkowo łatwo może dojść w jej obrębie do uszkodzenia. Objawy nierzadko pojawiają się z opóźnieniem i czasami pacjent nie wiąże ich z wypadkiem. W poniższym artykule dowiesz się jakie jest ryzyko wystąpienia zaburzeń związanych z biczowym urazem szyi, jakie objawy mogą spotkać taką osobę i jak zdumiewające efekty, na każdym etapie po urazie, może przynieść fizjoterapia czy też osteopata.

• Czym jest uraz smagnięcia biczem/whiplash?
• Jak dochodzi do urazu „smagnięcia biczem”?
• Uraz „smagnięcia biczem” – jak długo będzie mnie boleć?
• Uraz „smagnięcia biczem” – objawy
• Czy każdy człowiek po wypadku samochodowym ma uraz „smagnięcia biczem”?
• Uraz „smagnięcia biczem” – wywiad, badanie, terapia
• Uraz „smagnięcia biczem”, fizjoterapia – stan ostry
• Uraz „smagnięcia biczem”, fizjoterapia – stan przewlekły
• Uraz „smagnięcia biczem” – podsumowanie

Whiplash jest to mechanizm w jakim dochodzi do urazu struktur kręgosłupa szyjnego np. podczas wypadku samochodowego. Zwany jest on inaczej urazem smagnięcia biczem, ze względu na podobieństwo przebiegu tego urazu do ruchu bicza. Występuję nagły, naprzemienny ruch kręgosłupa szyjnego do maksymalnego zgięcia, następnie do maksymalnego wyprostu. Tego typu uraz może pojawić się np. przy kolizji drogowej lub na skutek wypadków podczas uprawiania sportu. Szyja jest wrażliwą okolicą zawierającą wiele delikatnych struktur, a oddziałanie na nią tak dużą siłą może okazać się znamienne w skutkach. To do jak mocnego uszkodzenia dojdzie zależy od siły, kierunku uderzenia i wielu innych czynników.

Uderzenie może spowodować uszkodzenie:

• torebek stawowych
• licznych więzadeł kręgosłupa
• stawów łączących kręgi
• krążków międzykręgowych
• kręgów kręgosłupa szyjnego
• struktur układu naczyniowego
• struktur układu nerwowego np. korzeni nerwowych
• chrząstek
• mięśni przykręgosłupowych
• innych struktur

Zespół zaburzeń pojawiających się po biczowym urazie kręgosłupa szyjnego ma angielski skrót WAD (Whiplash Associated Disorders, https://www.physio-pedia.com/Whiplash_Associated_Disorders). Tłumaczymy to jako zaburzenia związane z biczowym urazem szyi. Na skutek nagłych ruchów przyspieszenia i zahamowania np. w czasie wypadku samochodowego może dojść do wielu uszkodzeń. Określenie WAD dotyczy nie tyle mechanizmu urazu (whiplash) co, w większej mierze, obecności objawów takich jak ból, sztywność, nadmierne napięcie mięśni, ból głowy, utratę funkcji motorycznych, reakcje emocjonalne i inne zaburzenia układu wegetatywnego. Jednak w literaturze, dla wygody piszącego i czytelnika, można spotkać się z używaniem tych nazw jako synonimy.

Najczęściej do urazu typu „smagnięcia biczem” dochodzi w trakcie wypadków samochodowych, upadków i podczas uprawiania sportów.

Przebieg urazu smagnięcia biczem dzieli się na 3 etapy:

1. Maksymalne zgięcie całego kręgosłupa szyjnego. Szarpnięcie.
2. Ułożenie się kręgosłupa szyjnego w kształt litery „S” (wyprost ponad normę w górnej części i zgięcie ponad normę w dolnej części)
3. Maksymalny wyprost całego kręgosłupa szyjnego. Szarpnięcie. Mocne oddziaływanie sił ścinających.

https://www.youtube.com/watch?v=jgMdL7vEga8

W przypadku urazu smagnięcia biczem czas trwania objawów jest bardzo zróżnicowany. Dzieli się na trzy fazy:

1. Faza ostra
2. Faza podostra
3. Faza przewlekła

Stan pacjenta po wystąpieniu urazu typu whiplash jest ciężki do przewidzenia. U niektórych pacjentów występuje jedynie stan ostry, po którym dochodzi do całkowitego wyzdrowienia. U innych dolegliwości trwają bardzo długo przeradzając się w stan podostry i następnie przewlekły, w znaczącej mierze wpływając na komfort funkcjonowania pacjenta. W stanie ostrym po urazie typu whiplash, objawy utrzymują się nie dłużej niż 2-3 miesiące, podczas gdy stan przewlekły rozpoczyna się po pierwszych trzech miesiącach. Przejściowo występuje faza podostra.

Między 50, a 85 % pacjentów po 6 miesiącach nie ma już żadnych objawów, a większa część z nich zdrowieje w ciągu 2-3 miesięcy. Badania donoszą, iż jeśli po 3 miesiącach od wypadku pacjent nadal ma objawy, prawdopodobnie będą one utrzymywać się przez co najmniej dwa lata, a być może znacznie dłużej. Istnieje wiele czynników prognostycznych, które badają nasi fizjoterapeuci, określające ewolucję WAD i prawdopodobieństwo, że przekształci się ona w stan przewlekły.

Objawy występujące po urazie typu smagnięcia biczem obejmują ból szyi, sztywność i tkliwość, utratę funkcji motorycznych oraz reakcje psychiczne i stresowe. Konkretniej są to:

• ból (spoczynkowy i w trakcie ruchu):
  głowy
  potylicy
  szyi
  stawów skroniowo-żuchwowych
  klatki piersiowej
  mięśni karku i barków
• problem z ruchem głowy i szyi:
  zmniejszony zakres ruchu kręgosłupa szyjnego
  uczucie sztywności karku
• dysfunkcje mięśniowe:
  osłabienie siły mięśniowej głowy, szyi i kończyn górnych
  nieprawidłowe wzorce rekrutacji mięśni w okolicy kręgosłupa szyjnego i barków
• niestabilność mechaniczna kręgosłupa szyjnego
• objawy z układu wegetatywnego:
  zawroty głowy
  nudności
• zaburzenia równowagi
• nadwrażliwość na różne bodźce
• stres psychiczny:
  lęk
  zaburzenia snu
  depresja
  złe samopoczucie
• deficyty czucia:
  drętwienie kończyn górnych
  osłabienie czucia powierzchownego i głębokiego
• szumy uszne

Quebec Task Force klasyfikuje pacjentów na podstawie badania, do następujących grup:

Jeżeli u kogoś dochodzi do urazu w mechanizmie whiplash, z wystarczająco dużą siłą, bezdyskusyjnie nadwyrężają się struktury szyi. Stopień uszkodzenia, czas trwania i intensywność objawów jest zależy od wielu czynników. Literatura naukowa mówi, iż zwykle objawy zaczynają występować w ciągu pierwszych 48 h od wypadku, jednak zdarzają się sytuacje, w których dolegliwości pojawiają się znacznie później.

Według badań naukowych w Europie i Ameryce południowej urazu smagnięcia biczem doznaje 300 na 100 000 mieszkańców. Objawy częściej pojawiają się u kobiet niż u mężczyzn. Kobiety mają także tendencje do wolniejszego i niepełnego powrotu do sprawności.

Optymalnym postępowaniem po urazie kręgosłupa szyjnego jest udanie się do fizjoterapeuty. Pozwoli to skontrolować stan uszkodzonej okolicy i wdrożyć terapię zapobiegającą rozwojowi uszkodzeń.

Wywiad

W odpowiednim dobraniu form i metod leczenia fizjoterapeutycznego niezwykle istotne jest przeprowadzenie obszernego wywiadu, w celu poznania dokładnego mechanizmu urazu. Pozwoli to przewidzieć jakie struktury mogą być uszkodzone i tym samym oddziałowywać na przyczynę dolegliwości.

Badanie

Następnie fizjoterapeuta wykonuje badanie funkcjonalne obejmujące wiele sfer, tak aby zbadane zostały wszelkie struktury, do których uszkodzenia mogło dojść. Ważne jest dokładne badanie kręgosłupa i badanie neurologiczne w celu wykrycia opóźnionego wystąpienia niestabilności kręgosłupa szyjnego.

Terapia

Nawet w przypadku skąpych objawów istotne jest, aby w niedługim czasie po doznaniu urazu wdrożyć odpowiednie postępowanie. Pozwoli to nie tylko ułatwić regeneracje podrażnionych tkanek, ale także zapobiec dalszemu ich niszczeniu. Zalecenia dotyczące wczesnej interwencji obejmują odpoczynek, złagodzenie bólu i podstawowe ćwiczenia rozciągające i rozluźniające. Istotną w urazach szyi jest komponenta emocjonalna. Ważne jest, więc aby uspokoić pacjenta i odpowiedzieć na wszelkie nurtujące go pytania.

Postępowanie fizjoterapeutyczne w leczeniu urazu „smagnięcia biczem” różni się zależnie od stanu, w którym znajduje się pacjent (ostry, podostry, przewlekły). Ciężko o schemat postępowania u tych pacjentów, ponieważ charakterystyka każdego urazu jest inna. Ważne jest, więc zindywidualizowane podejście do pacjenta.

Początkowo zalecane jest stosowanie usztywnienia kręgosłupa szyjnego. Jednak długotrwałe stosowanie kołnierza kontrastuje ze wskazaniami większości badań, którymi są; aktywizacja, mobilizacja i ćwiczenia. Liczne badania wykazały, że wczesna terapia ruchem daje lepsze rezultaty niż stosowanie miękkiego kołnierza.

Po wywiadzie i badaniu, w przypadku fazy ostrej zaburzeń związanych z biczowym urazem szyi w skład terapii wchodzą:

• masaż głęboki tkanek miękkich (mięśni) głowy, szyi i barków
• praca na punktach spustowych
• igłoterapia
• instruktaż dotyczący odpoczynku i odciążania szyjnego odcinka kręgosłupa
• delikatne techniki z terapii manualnej
• aktywne ruchy w celu zwiększania zakresu ruchu
• ćwiczenia miejscowe zmniejszające odczuwanie bólu
• ćwiczenia kontroli ruchu
• techniki relaksacyjne i rozluźniające
• kinesiotaping
• metoda McKenzie
• ćwiczenia mięśni przykręgosłupowych (poprawiające stabilność i ukrwienie)
• udzielanie porad zachęcających do powrotu do zwykłej aktywności w bezobjawowym zakresie ruchu

W fazie ostrej ważne jest, aby pacjent odpoczywał i oszczędzał nadwyrężoną okolicę jednocześnie dbając o jej ukrwienie poprzez ruch. Postępowanie w fazie podostrej zależnie od konkretnego pacjenta wygląda podobnie jak w fazie ostrej lub przewlekłej. Literatura naukowa mówi o najlepszych efektach leczenia odcinka szyjnego kręgosłupa w pierwszych trzech miesiącach po urazie, dlatego tak ważne jest, aby niezwłocznie udać się do fizjoterapeuty. Oczywiście w późniejszym okresie również można w znaczący sposób pomóc pacjentowi.

Po wywiadzie i badaniu, w przypadku stanu przewlekłego zaburzeń związanych z biczowym urazem szyi w skład terapii wchodzą:

• masaż głęboki tkanek miękkich (mięśni) głowy, szyi i barków
• praca na punktach spustowych
• igłoterapia
• terapia manualna (techniki przeciwbólowe i zwiększające zakres ruchu)
• ćwiczenia posturalne
• ćwiczenia kontroli ruchu
• trening siłowy i funkcjonalny
• ćwiczenia mięśni przykręgosłupowych (poprawiające stabilność i ukrwienie)
• udzielanie porad zachęcających do optymalnej aktywności
• uspokojenie i edukowanie pacjenta na temat doznanego urazu
• ćwiczenia relaksacyjne
• kinesiotaping

W fazie przewlekłej ważne jest, aby pracować z emocjami pacjenta, którym przypisuje się duże znaczenie, szczególnie w przypadku długotrwałego bólu kręgosłupa szyjnego. Czasami warto, aby pacjent brał udział w terapii behawioralnej lub zwrócił się o pomoc do psychologa.

Od dwudziestu lat zajmujemy się leczeniem pacjentów z urazami odcinka szyjnego, w tym urazami komunikacyjnymi. Praktyka kliniczna pokazuje, że głównie zmagamy się u tych pacjentów z dwoma problemami. Pierwszy polega na tym, że pacjenci zjawiają się w gabinecie za późno co skutkuje wytworzeniem się szeregu wtórnych zmian względem pierwotnego urazu. Utrudnia to i wydłuża terapię. Drugi na tym, że pacjenci byli źle leczeni. Terapia urazu biczowego wymaga od terapeuty bardzo dobrej znajomości anatomii, neurologii oraz znajomości zaburzeń, które mogą się pojawić. Często zamiast manipulacji i technik powięziowych pacjent powinien być np. w cyklu treningowy, i na odwrót. Częstym błędem jest „przerehabilitowanie” pacjenta w momencie, kiedy wymaga on np. technik relaksacyjnych połączonych z leczeniem farmakologicznym.

U osób, które doznały urazu szyi w mechanizmie smagnięcia biczem, istnieje duże prawdopodobieństwo rozwoju objawów typowych dla uszkodzenia różnych struktur odcinka szyjnego kręgosłupa. Objawy poza bólem i sztywnością mogą dotyczyć także struktur układu nerwowego. Uraz może powodować nudności, zawroty głowy czy zaburzenia emocjonalne. Objawy nierzadko trwają wiele miesięcy i nie zawsze pojawiają się od razu po urazie. Istotne jest, aby jak najszybciej wykonać badania lekarskie i udać się do fizjoterapeuty lub osteopaty. Dobry wywiad i badanie neurologiczne i funkcjone oraz wdrożenie optymalnąej terapii zmniejsza lub niweluje objawy, zapobiegając dalszemu rozwojowi uszkodzeń. Fizjoterapia i osteopatia po urazie kręgosłupa szyjnego w mechanizmie whiplash przynosi bardzo dobre efekty.

Dr Arkadiusz Sosnowski
Fizjoterapeuta, osteopata