Czy wiesz, że…? – zrozumieć fenomen powięzi

Powięź to struktura łącznotkankowa, która tworzy sieć oplatając i przenikając przez wszystkie struktury ciała człowieka. Ma ona ogromne znaczenie przy wykonywania każdego ruchu, ale także w trakcie leczenia w gabinecie fizjoterapeuty. Jej niezwykłe właściwości i zależności wciąż szokują naukowców i terapeutów. Czy wiesz, że Twoja powięź pamięta uraz kolana, o którym już dawno zapomniałeś? Czy zastanawiałeś się kiedyś czym właściwie są żylaki? Czy powięź „lubi” ciepło? Dlaczego, gdy zanosi się na burzę boli Cię ręka, którą złamałeś w dzieciństwie? Na wszystkie te pytania odpowiada poniższy artykuł, który pomoże Ci zrozumieć fenomen powięzi.

• Czy powięź wie jaka jest pogoda? – meteopatia
• Czy wczesny ruch po urazie „naprawia” powięź? – obciążanie włókien
• Czy nieprawidłowości w pracy powięzi uszkadzają żyły? – żylaki
• Czy moja powięź lubi ciepło? – miejscowy wzrost temperatury
• Czy gdy cały czas leże to moja powięź sztywnieje? – unieruchomienie
• Co ma wspólnego powięź z odkładaniem chłonki? – obrzęk limfatyczny
• Czy powięź pamięta moje urazy z dzieciństwa? – pamięć powięziowa
• Czy zmiana pH powięzi podczas treningu ma znaczenie? – zakwaszenie
• Fenomen powięzi – podsumowanie

Meteopatia przejawia się bólem, dyskomfortem, gorszym samopoczuciem czy wrażeniem sztywności odczuwanymi szczególnie przy okazji zmian pogody. Objawy te odczuwane są w okolicach zmienionych chorobowo lub w miejscach przebytych, nawet już wyleczonych, urazów. Wiarygodna hipoteza mówi, że wzmożona percepcja czynników fizycznych pogody spowodowana jest reakcją powięzi. Zauważono, że wyizolowana powięź reaguje na zmiany pogody (np. temperatury czy ciśnienia). Zmienia swoje wewnętrzne napięcie zależnie od warunków środowiska. Uszkodzona, nadmiernie zwłókniona, sklejona, sztywna powięź nie jest w stanie adaptować się do zmian wystarczająco dobrze przez co zwiększa się pobudliwość receptorów w danej okolicy co z kolei może być przyczyną np. dolegliwości bólowych. Innymi słowy, zdrowa powięź radzi sobie ze zmianami otoczenia np. warunków atmosferycznych, natomiast ta zmieniona w wyniku urazu jest nierzadko bardziej sztywna i sklejona przez co nie adaptuje się tak dobrze. Terapia powięziowa przynosi pozytywne efekty w leczeniu patologii powięzi, pomagając pozbyć się objawów przez nie wywoływanych.

Żylaki to rozszerzone, wyczuwalne pod skórą żyły o krętym przebiegu, które są objawem przewlekłej niewydolności żylnej. Żyły to naczynia odpowiadające za transport krwi z powrotem, w kierunku serca. Odbywa się to nawet przeciwko grawitacji, co jest możliwe dzięki zastawkom i „pompie mięśniowej” czyli aktywności mięśni przepychającej krew ku sercu. Gdy system ten zawodzi ściany żył się rozciągają, krew zalega i powstają żylaki.

Co ciekawe, działanie zastawek i pompy mięśniowej w pewnym stopniu zależne jest od powięzi! Powięź głęboka hamuje mięśnie podczas skurczu, wytwarzając wysokie ciśnienie w przedziałach mięśniowych, co umożliwia powrót krwi do serca. Obserwuje się także znaczny wpływ powięzi na żyły przeszywające, które przechodzą przez powięź głęboką niemal prostopadle. Żyły przeszywające można porównać do tuneli łączących układ żył głębokich (odbierających krew z mięśni) i żył powierzchownych (odbierających krew ze skóry). Gdy powięź głęboka nie działa prawidłowo i „tunele” stają się niewydolne krew zamiast swobodnie przepływać z żył powierzchownych do głębokich, zaczyna się cofać (tzw. refluks żylny). Nieprawidłowości w pracy powięzi głębokiej mogą powodować niewydolność tych niezwykłych „tuneli” łączących układ żył powierzchownych z układem żył głębokich. W takiej sytuacji krew cofa się w „tunelach” rozciągając ścianki naczyń żylnych co według badań naukowych stanowi istotny czynnik przewlekłej niewydolności żylnej.

Także powięź powierzchowna może wywierać istotny wpływ na powstawanie patologii żył. Żyły powierzchowne układają się równolegle do skóry w warstwach powięzi powierzchownej. Nieprawidłowe jej działanie może skutkować uciskiem na naczynia i w konsekwencji, zwężaniem światła żył. Skutkuje to wzrostem ciśnienia w naczyniach, a następnie rozciągnięciem ścian żył i w konsekwencji – powstawaniem żylaków.

Często o poranku może towarzyszyć nam uczucie sztywności. Odrobina ruchu, czy ciepły prysznic powodują, że ruchy stają się łatwiejsze i bardziej płynne. Podobna zależność występuję między treningiem, a rozgrzewką. Przed nią nie czujemy się tak gotowi do aktywności jak po niej. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest to, iż aktywność powoduje zwiększone ukrwienie i wzrost temperatury w rozgrzewanych mięśniach i ich okolicach. Wykazano w badaniach, że wzrost temperatury powięzi zmniejsza lepkość struktur tworzących powięź. Powoduje to łatwiejsze ślizganie się powięzi, a w konsekwencji swobodniejszy ruch. Okazuje się, więc że „rozgrzana” powięź działa sprawniej, co jest kolejnym argumentem przemawiającym za wdrażaniem aktywności fizycznej zarówno w procesie leczenia urazu jak i w codziennym dbaniu o zdrowie.

Literatura naukowa mówi, iż długotrwałe unieruchomienie (np. z powodu choroby) skutkuje znacznym wzrostem ilości tkanki łącznej w omięsnej i śródmięsnej, a budujące ją elementy odkładają się głównie na błonach komórek mięśniowych. Powstają prostopadłe połączenia między komórkami mięśniowymi co znacznie utrudnia im ślizganie się między sobą. Mięsień przestaje być tak wydajny co przyczynia się do spadku możliwości biomechanicznych mięśnia i tym samym spadku funkcjonalności. Jest to zazwyczaj proces odwracalny, a pomocna okazuje się przede wszystkim aktywność, ale także praca terapeutyczna na powięzi.

Naczynia limfatyczne które odpowiadają za odprowadzenie limfy (chłonki), znajdują się w tkance podskórnej. Tworzą gęstą sieć, a nieprawidłowości w jej działaniu mogą powodować powstawanie obrzęków. Co ma z tym wspólnego powięź? Przede wszystkim, istotne jest to, że limfa gromadzi się w okolicach powięzi powierzchownej, dosyć płytko pod skórą. Poza tym około pewna, niewielka część krwi dostarczonej przez tętnice do danego miejsca, nie wraca od razu żyłami do serca, a przechodzi z naczyń włosowatych do naczyń limfatycznych, które biegną wzdłuż włókien tkanki łącznej, a więc również powięzi. Uszkodzenia, zgrubienia czy zagęszczenia powięzi powodują zakłócenie drenażu limfatycznego i w konsekwencji prowadzą do powstania obrzęku. Według naukowców jest to jedna z wiarygodnych przyczyn powstawania obrzęku. Zrozumienie współdziałania powięzi z naczyniami limfatycznymi pomaga fizjoterapeutom wdrażać bardziej skuteczny delikatny, manualny drenaż limfatyczny, walczący z obrzękiem.

Czasami do gabinetu trafia pacjent, u którego przyczyną występującej aktualnie dolegliwości jest uraz innej okolicy ciała, którego pacjent doznał w przeszłości. Np. pacjenta boli kręgosłup, a pozytywny efekt dla bolesnego miejsca przynosi terapia kolana, którego urazu pacjent doznał wiele lat wcześniej. Magia? Zdecydowanie nie. Powstałe, w trakcie urazu stawu kolanowego i jego gojenia, sklejenia powięzi mogą spowodować utworzenie patologicznych linii dystrybucji siły w powięzi. Skutkuje to nieprawidłowym przenoszeniem sił, co w konsekwencji może prowadzić do dolegliwości bólowych nawet w bardzo odległych okolicach ciała. Jest to możliwe dzięki temu, że sieć powięziowa oplata i przenika wszystkie struktury ciała łącząc je i umożliwiając im wpływanie na siebie nawzajem. W takiej sytuacji pacjent może nie skojarzyć aktualnych dolegliwości z dawno zapomnianym urazem, a równocześnie na powięzi wciąż „zaznaczone są” jego skutki.

Tkanka łączna luźna powięzi jest miejscem zbierania się różnych substancji takich jak np. woda. Mogą się w niej gromadzić również produkty rozpadu np. powstałe w trakcie wysiłku fizycznego mleczany. Ich nagromadzenie może spowodować dysfunkcje mięśniowo-powięziowe. Również spadek pH w powięziach wskutek zakwaszenia mięśni utrudnia ich pracę. Dzieje się tak, ponieważ zwiększa się lepkość powięzi, co po dłuższym wysiłku np. maratonie, skutkuje uczuciem sztywności. Nieprzyjemne objawy zazwyczaj znikają wraz ze zmęczeniem, jednak praca na powięzi pozwala przyspieszyć ten proces.

Powięź to niesamowita tkanka, która oplata całe ciało i tworzy sieć o niezwykłych właściwościach reagując na zmiany otoczenia oraz stale przenosząc obciążenia i informacje. Dodatkowo ogromnym atutem tej tkanki jest jej podatność na zmiany. Fizjoterapeuta z wieloma narzędziami pracy może w znaczący sposób wpłynąć na powięź, a przez nią na wiele innych aspektów działania ciała człowieka. Od wielu lat zajmujemy się terapia powięziową w wielu koncepcjach leczenia co w połączeniu z doświadczeniem klinicznym daje wysoki odsetek pacjentów, którzy pozbyli się bólu.
Powięź nie tylko „pamięta” dawno powstałe urazy i reaguje na zmiany pH, ciśnienia i temperatury, ale także może pomóc Ci pozbyć się problemu jakim są żylaki lub gromadzący się obrzęk limfatyczny. Warto zaznaczyć, że to wciąż tylko niewielki wycinek prezentujący jej ogromne możliwości!

Mgr Mateusz Tutaj
Fizjoterapeuta, terapeuta powięziowy