Czym jest powięź? – czyli nowy trend w fizjoterapii

Od jakiegoś czasu jako trend panujący w fizjoterapii coraz częściej wymieniana jest powięź. Wbrew pozorom jej istnienie nie jest żadnym nowym odkryciem. Pierwszy raz słowo to pojawiło się w literaturze naukowej na początku XIX wieku. Nie przypisywano jednak powięzi żadnej ważnej funkcji i uznawano ją, jak i inne struktury tkanki łącznej, za niezbyt potrzebne, wypełniające przestrzeń tkanki. Przełomowym okazało się odkrycie jak istotny jest jej wpływ na funkcjonowanie organizmu i wszelkich tkanek, na które w trakcie terapii oddziałowują fizjoterapeuci. Powięź to w dużym uproszczeniu rodzaj tkanki łącznej, którą możesz zauważyć jako błonki, gdy przygotowujesz kurczaka na obiad. W swoim wyglądzie i właściwościach przypomina gęstą pajęczynę oplatającą wszystkie tkanki. Czy chciałbyś dowiedzieć się na czym polega jej fenomen i jak można na nią oddziałowywać? Może słyszałeś o „pracy na powięzi” ale nigdy nie rozumiałeś o co konkretniej chodzi? Lektura poniższego artykułu pomoże znaleźć Ci odpowiedź na te pytania!

• Czym jest tkanka łączna?
• Czym jest powięź?
• Czym jest powięź powierzchowna?
• Czym jest powięź głęboka?
• Jak działa i po co nam powięź?
• Co to jest terapia mięśniowo – powięziowa?
• Powięź i terapia powięziowa – podsumowanie

Żeby zrozumieć czym jest powięź, na początku należy dowiedzieć się czegoś o tkance, która ją buduje.

Podstawowe typy tkanek, budujących ciało człowieka to:

• tkanka nabłonkowa
• tkanka mięśniowa
• tkanka nerwowa
• tkanka łączna

Tkankę łączną można porównać do „kleju”, który łączy poszczególne elementy budujące ciało tak aby tworzyły one całość. Jest obecna w całym ciele i odpowiada za strukturalne wsparcie dla innych tkanek i narządów. Tkanka łączna składa się z trzech grup elementów i w zależności od ich proporcji buduje różnego rodzaju struktury.

Podane w dużym uproszczeniu funkcje poszczególnych grup elementów budujących tkankę łączną pokazują jak niesamowite ma ona cechy. Mieszając poszczególne „składniki” w kompletnie różnych proporcjach, na tej samej bazie powstają zupełnie inne ‘materiały” o unikalnych właściwościach. Część z nich cechuje ogromna wytrzymałość, a część zdumiewająca elastyczność. Niektóre są zupełnie twarde, a inne płynne. Zauważenie jak zróżnicowane są tkanki pozwala zrozumieć niezwykłą i różnorodną funkcje powięzi. Wiemy już z czego składa się tkanka łączna, teraz skupmy się na tym gdzie można ją znaleźć w obrębie ciała człowieka.

Dzieli się ona na trzy podtypy:

• wyspecjalizowaną np. tkanka tłuszczowa
• embrionalną
• łączną np. powięź, ścięgna, rozcięgna, więzadła

Na tym ostatnim podtypie w sposób szczególny skupia się ten artykuł, ze względu na to, że należy do niej główny bohater poniższych rozważań – powięź.

Powięź zalicza się do tkanki łącznej właściwej, zbitej, regularnej o organizacji wielowarstwowej. Istnieje wiele jej podziałów, a jednym z nich jest podział na warstwę powierzchowną i głęboką. Jak już wiemy powięź – jest zbudowana z komórek, włókien i istoty podstawowej. Jej funkcja wynika z właściwości poszczególnych jej elementów i jej ulokowania.

Według jednej z powszechnie przyjmowanych definicji sformułowanej w 1910 rok przez profesora Sterzi: „Powięź to płachta, pochewka lub jakakolwiek inna kumulacja tkanki łącznej pozwalająca się oddzielić podczas sekcji zwłok”.

Bardziej obrazowe i jasne jest jednak porównanie powięzi do wszechobecnej w całym ciele gęstej, wytrzymałej, mocno nawilżonej pajęczyny, która jednocześnie rozdziela i łączy poszczególne elementy budujące ciało np. mięśnie, ścięgna, narządy wewnętrzne czy warstwy tkanki podskórnej. Kiedy jest wilgotna, elastyczna i wytrzymała umożliwia wydajny ruch i korzystną transmisje sił. Kiedy jest sucha, posklejana i pogrubiona staje się sztywna i mniej wytrzymała i może być przyczyną wielu dolegliwości.

Powięź głęboką to dobrze zorganizowane, gęste, włókniste warstwy powięzi współdziałające z mięśniami. Fenomenem powięzi głębokich jest to, że łączą one różne elementy układu mięśniowo-szkieletowego i przewodzą siły mięśniowe na odległość! Powięź głęboką można porównać do kieszeni, w której znajdują się konkretne mięśnie lub ich elementy. Gdy materiał budujący tą kieszeń jest miękki, cienki, ale jednocześnie elastyczny i wytrzymały umożliwia znajdującemu się w niej mięśniowi najbardziej wydajną pracę. W zależności od grubości i lokalizacji powięzi głębokiej wyróżnia się dwa główne jej typy; powięź rozcięgnową i powięź namięsną.

Powięź rozcięgnowa to szerokie struktury utrzymujące w miejscu grupy mięśni i stanowiące przyczepy końcowe szerokich mięśni. Przykładami powięzi rozcięgnowej są; pochewka mięśnia prostego brzucha, powięź piersiowo-lędźwiowa oraz powięź głęboka kończyn.

Powięź namięsna to cienkie, dobrze zorganizowane warstwy kolagenowe silnie związane z mięśniami. Jej przykładami są powięź głęboka tułowia i namięsna mięśni kończyn. Powięź namięsna to silna włóknista struktura, która przenosi siły mięśniowe np. na sąsiadujące pęczki. Dzięki niej mięsień ma typowy dla siebie kształt i objętość. Powięź namięsna otaczając i łącząc poszczególne mięśnie tworzy przedziały mięśniowe kończyn.

Aby dobrze zrozumieć funkcje powięzi należy potrafić sobie zobrazować jej działanie. Dużą pomocą w tym zadaniu może okazać się nasza wyobraźnia. Oto przykłady, które w pewnym stopniu ukazują działanie powięzi powierzchownej i powięzi głębokiej.

Powięź powierzchowna warto porównać do gęstej niezwykle wytrzymałej pajęczyny, której włókna utkał niezwykle inteligentny pająk, tak aby ciało mogło wykorzystywać swój potencjał. Aby ruch powięzi po innych tkankach oraz właściwości jej samej pozwalały na ogromną gamę bezpiecznych ruchów. Kierunek „utkania” jej włókien jest zgodny z różnorodnymi ruchami zachodzącymi w danym obszarze ciała, a siły przez nią przekazywane ku wnętrzu i na zewnątrz od niej samej są doskonałym mechanizmem amortyzacji przekazywanej energii i aktywacji poszczególnych struktur według potrzeb.

Tutaj ponownie przydatne okazuje się porównanie powięzi głębokiej do kieszeni, w której znajdują się konkretne mięśnie lub ich elementy. Gdy materiał budujący tą kieszeń jest wytrzymały, umożliwia znajdującemu się w niej mięśniowi optymalną pracę. Gdy jest słabo uwodniony i odżywiony staje się sztywny i suchy, a między poszczególnymi warstwami tworzą się sklejenia i swobodna praca mięśnia jest znacznie utrudniona.

Powięź jako sztandarowy przykład tkanki łącznej, „łączy” poszczególne warstwy i elementy ciała. Dodatkowo także rozdziela je np. oplatając poszczególne mięśnie. Poza tym podtrzymuje i stabilizuje niektóre elementy, wzmacnia tkanki oraz przekazuje siły z jednych struktur na drugie. Powięź nadaje kształt strukturom, a zmiany jej konsystencji i właściwości w wyniku zmian otoczenia (np. pH, temperatury czy ciśnienia) pozwalają tkankom adaptować się do różnorodnych bodźców.

Znając ogrom funkcji powięzi nietrudno domyśleć się jak wiele negatywnych skutków może spowodować jej uszkodzenie. W jego wyniku może pojawić się wiele dysfunkcji, a w ich konsekwencji dolegliwości w postaci bólu czy sztywności, ale także znacznie bardziej złożonych objawów. Również uraz struktur wpływających na powięź może okazać się przyczyną jej gorszego funkcjonowania. Niczym domino może uruchomić kaskadę zdarzeń wpływających negatywnie na ciało i będących przyczyną wielu problemów. Uszkodzenia powięzi określa się mianem sklejeń, zgrubień czy też zesztywnień, ale także przerwania czy osłabienia.

Objawy, przy których często kluczowym aspektem okazuje się praca na powięzi to m. in.:

• bóle ostre i przewlekłe niewiadomego pochodzenia
• bóle stawów kończyn i kręgosłupa
• bóle skóry
• bóle głowy
• bóle mięśni
• sztywność stawowa
• zmiany zwyrodnieniowe
• dysfunkcje wywołane blizną
• inne

Terapia mięśniowo-powięziowa to szereg metod i technik, które szeroko oddziaływują na chore tkanki, ze szczególnym uwzględnieniem powięzi, oraz na cały organizm. Terapia ta wpływa nie tylko na „wyeliminowanie” sklejeń powięzi, ale także odżywia i zwiększa ukrwienie tkanek, co jest kluczem do ich sprawnej regeneracji. Po wywiadzie i wnikliwym badaniu, fizjoterapeuta dzięki szczegółowej znajomości anatomii, a więc przebiegu wszelkiego rodzaju struktur w ciele człowieka, i wiedzy na temat ich oddziaływania na siebie nawzajem znajduje przyczynę dolegliwości. Często przyczyna ta wcale nie jest taka oczywista np. ból kolana nie musi wcale świadczyć o dysfunkcji w jego obrębie.

W terapii fizjoterapeuta może używać wielu metod opierających się na pracy na powięzi, np:

• Fascial Disotortion Model
• Masaż głęboki tkanek miękkich
• Anatomy Trains – Myers
• Stecco
• Integracja strukturalna
• GDS
• Pinopresura
• Terapia punktów spustowych
• Suche igłowanie
• inne

Fizjoterapeuta kierując się wiedzą na temat oddziaływania technik terapii mięśniowo-powięziowej dobiera te z nich, który przyniosą konkretnemu pacjentowi najlepsze rezultaty.

Powięź jest niezwykłą strukturą, która niczym pajęczyna otacza całe ciało człowieka i poszczególne jego elementy tworząc unikalną i niezwykle istotna sieć. Ma ona na celu łączenie i rozdzielanie struktur, przekazywanie i hamowanie sił, nadawanie kształtu i umożliwianie adaptacji do zmiennych warunków. Wskutek różnorakich zaburzeń może zostać uszkodzona, tracąc w jakimś stopniu swoje niezwykłe właściwości. Terapia oddziaływującą na powięź pozwala niezwykle szeroko spojrzeć na ciało człowieka i w zaskakujący sposób wpływać na najróżniejsze dolegliwości. Znajomość przebiegu powięzi oraz jej właściwości i patologii pozwala naszym terapeutom na skuteczną pracę i wspaniałe efekty. Istnieje ogrom rodzajów terapii powięziowych, której różnorodność jest wspaniałym narzędziem w rękach fizjoterapeuty.
Nasze doświadczenia kliniczne na bardzo dużej grupie pacjentów pozwalają nam dobrać odpowiednie metody terapii dla każdego pacjenta. Trzeba zaznaczyć, że terapia powięziowa jest bardzo bezpiecznym sposobem terapii. Praca z terapeutą i dalsza autoterapia w domu pozwalają pozbyć się bólu, umożliwiając tym pełen powrót do aktywności.

Mgr Mateusz Tutaj
Fizjoterapia, fizjoterapeuta powięziowy