Kciuk narciarza to uszkodzenie więzadła łokciowego stawu śródręczno-paliczkowego kciuka. Nazwa zwyczajowa odnosi się do aktywności, w czasie której najczęściej dochodzi do uszkodzenia. Mechanizm inicjujący to upadek na nartach z podparciem na kijku. W czasie gwałtownego uderzenia ręka jest zablokowana przez pasek z chwytem na rączce, co wprowadza dźwignie na poziomie kciuka, uszkadzającą więzadło.
Częstość występowania powyższych urazów z roku na rok się zwiększa. Spowodowane to jest prawdopodobnie wzrostem zainteresowania różnorodnymi sportami, w czasie których może dochodzić do podobnych incydentów (koszykówka, sporty walki, hokej, inne). Wśród urazów narciarskich kciuk narciarza stanowi 3% wszystkich incydentów. W innych dyscyplinach częstość nie została oszacowana.
Wśród uszkodzeń więzadła pobocznego łokciowego kciuka połowa wymaga interwencji chirurgicznej. Jej skuteczność zależna jest od wczesnego rozpoznania i odpowiedniej klasyfikacji.
Do zespołu objawów uszkodzenia więzadła należą:
- ból po łokciowej stronie stawu śródręczno-paliczkowego kciuka
- obrzęk i wybroczyna (w pierwszym okresie)
- problem z utrzymaniem w ręku dużych przedmiotów
- wyczuwalny schodek (głowa kości śródręcza) przy przemieszczeniach oderwanego więzadła
- odchylenie odłokciowe kciuka w pełnym zgięciu (przy dużych urazach)
Uszkodzenia więzadła pobocznego łokciowego kciuka można podzielić na całkowite i częściowe. Przy zerwaniu części dalszej (najczęściej występujące) ma ono tendencję do przemieszczania się w kierunku podstawy. W takich sytuacjach w około 14-66% procentach rozstęp zajmowany jest przez rozcięgno mięśnia przywodziciela kciuka (uszkodzenie typu Stenera), co uniemożliwia prawidłowe leczenie. Uraz części środkowej stanowi 10% przypadków, a zerwanie części bliższej należy do rzadkości.
Diagnoza obrazowa pomaga sklasyfikować typ uszkodzenia. Standardowe zdjęcie RTG wykonuje się w celu wykluczenia złamania. Aby uwidocznić niestabilność kciuka w badaniu radiologicznym trzeba wprowadzić obciążenie, co związane jest z ryzykiem dalszego uszkodzenia więzadła lub przemieszczenia kikutów. Dlatego do szczegółowej oceny stosuje się raczej badanie USG i rezonans magnetyczny.
Leczenie uszkodzeń więzadła pobocznego łokciowego kciuka może być zachowawcze lub chirurgiczne. Do zastosowania pierwszego typu leczenia klasyfikują się złamania awulsyjne nieprzemieszczone, częściowe uszkodzenia, zerwania stabilne. Stosuje się wówczas unieruchomienie w łusce na 4 tygodnie. Po tym czasie podejmuje się rehabilitację mającą na celu wzmocnienie blizny i przywrócenie prawidłowej funkcji ręki.
Zabieg chirurgiczny jest wskazany przy przemieszczeniach zarówno kikuta więzadła (uszkodzenie typu Stener’a) jak i odłamu kostnego powyżej 2mm. Poza tym operacji wymaga niestabilność przekraczająca 35 stopni (lub 20 stopni w porównaniu do strony zdrowej). Zabieg wskazany jest również przy rotacji odłamu kostnego oraz nieprzystawaniu powierzchni stawowych stwierdzonym w badaniu obrazowym.
Leczenie operacyjne kciuka narciarza to typ chirurgii jednego dnia. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Nacięcie prowadzone jest od strony grzbietowo-łokciowej. Przy świeżych urazach przytwierdza się więzadło z powrotem w miejscu oderwania (uszkodzenie przy przyczepie dalszym) lub zszywa się kikuty koniec do końca (uszkodzenie w części środkowej). Mocowanie może być wykonane przy pomocy drutów lub kotwiczenia szwów bezpośrednio do kości. Przy złamaniach awulsyjnych do zespolenia stosuje się druty lub śruby.
Po 2-3 tygodniach od urazu ten typ interwencji nie przynosi jednak efektów, ponieważ więzadło traci zdolność leczenia się. Potrzebna jest wówczas rekonstrukcja więzadła z przeszczepu. Może ona być bezpośrednia z przeszczepu wolnego, pobranego z mięśnia dłoniowego-długiego lub syntetycznego bądź przeszczepu uszypułowanego z mięśnia prostownika krótkiego kciuka. Rekonstrukcja pośrednia obejmuje procedury przeniesienia przyczepu prostownika palca małego lub przywodziciela kciuka. Usztywnienie (artrodeza) stawu śródręczno-paliczkowego kciuka wskazane jest przy wcześniej współistniejącej chorobie zwyrodnieniowej.
Pooperacyjne unieruchomienie w szynie/łusce trwa 4 tygodnie. Ruchy czynne można podejmować po 3 tygodniach. Od tego momentu niezbędna jest sukcesywna praca nad stymulacją do przebudowy i wzmocnienia przeszczepu. Wyciągnięcie drutów mocujących w przypadku zabiegów w stanie ostrym ma miejsce po 4 tygodniach.
Kompleksowa rehabilitacja obejmuje procedury ćwiczeń kolagenowych, ćwiczeń propriorecepcji, odzyskiwania pełnej ruchomości oraz poprawy siły mięśniowej. Końcowy etap to wytrzymałość i zręczność. Istotne jest przeprowadzenie całego procesu rekonwalescencji ze względu na niebezpieczeństwo nawrotów.
