Moje dziecko ma płaskostopie – wkładki i po problemie?

Płaskostopie to temat rzeka, który jest źródłem lęku wielu ludzi. Przede wszystkim rodzice martwią się nieprawidłową budową stóp swoich pociech. Istnieje wiele sprzecznych informacji dotyczących problemu jakim jest płaskostopie. Żeby dobrze zrozumieć to zagadnienie warto dowiedzieć się jak i z jakiego powodu ukształtowana jest stopa oraz poznać dolegliwości, które mogą być wywołane płaskostopiem i umieć sobie z nimi poradzić. Warto dowiedzieć się, kiedy płaskostopie jest fizjologiczne i nie należy się nim przejmować, a kiedy może budzić nasz niepokój. Co można robić, aby zapobiegać jego powstaniu i jaki mamy na to wpływ. A przede wszystkim czy naprawdę powinno ono nas tak martwić. Czy zastanawiałeś się kiedykolwiek, dlaczego stopa nie powinna być płaska? Czy wkładki na pewno są dobrym rozwiązaniem? Jaki wpływ na funkcjonowanie całego ciała ma stopa i jaki wpływ na kształtowanie stopy mają pozostałe elementy ciała? Na podstawie najnowszej wiedzy i doświadczenia pracy w gabinecie pomożemy Ci poznać odpowiedzi na te pytania.

• Jak zbudowana jest stopa? – łuki stopy
• Czym jest płaskostopie?
• Kiedy płaskostopie jest fizjologiczne?
• Jak często występuje płaskostopie?
• Płaskostopie – przyczyny
• Płaskostopie – skutki
• Płaskostopie – spojrzenie przez pryzmat całego ciała
• Czy wkładki leczą płaskostopie?
• Płaskostopie – profilaktyka
• Płaskostopie – fizjoterapia
• Płaskostopie – podsumowanie

Stopa jest niezwykłym, pod względem biomechanicznym, cudem architektury. Bierze ogromny udział w wykonywaniu przeciętnie 9 000 kroków dziennie. Jej niewielka powierzchnia stanowi stabilny punkt podporu i przenoszenia sił dla, znacznie dłuższego od niej, ciała. Składa się z 26 kości, 107 ścięgien i więzadeł oraz 33 stawów. Oznacza to, że kości stóp stanowią ¼ liczby kości budujących całe nasze ciało. Niezwykle istotne dla jej prawidłowego funkcjonowania jest występowanie sklepienia podeszwowego. Jest ono niezbędne do zachowania płynności i „elastyczności” chodu.

Badacze mają różne teorie na temat zachowania się tych struktur w trakcie lokomocji – porównując sklepienie stopy do konstrukcji składających się z cięciw i belek, czy też do żagla. Jednak przedstawiony powyżej podział na łuki i punkty podporu pozwala zrozumieć działanie tego niezwykłego tworu.

Stopa przez znaczącą część ruchu utrzymuje kontakt z podłożem. Pozwala na przemieszczanie się w pozycji dwunożnej w optymalny sposób umożliwiając chodzenie, bieganie czy skakanie. Niezwykle ważne w jej działaniu jest sklepienie podeszwowe, którego budowa umożliwia dostosowanie się stopy do nierówności podłoża oraz przenoszenie ciężaru ciała z maksymalną efektywnością.

Płaskostopie (z łaciny pes planus), potocznie zwane platfusem, jest zniekształceniem stopy polegającym na obniżeniu lub zniesieniu, któregoś z łuków stopy. Płaskostopie często wiąże się z koślawym ustawieniem pięty lub kolan. W wyniku zniesienia łuku cała podeszwowa strona stopy ma kontakt z podłożem i staje się płaska. Płaskostopie dzieli się na elastyczne i sztywne.

Każdy z nas, gdy się urodził, miał płaskie stopy. Spowodowane jest to obecnością podściółki tłuszczowej Spitzy’ego, która zwiększa powierzchnie stopy – co ułatwia niemowlętom utrzymanie równowagi w staniu czy chodzie, ale także chroni ich delikatne stópki. Podściółka tłuszczowa zanika około 4-5 roku życia i wtedy zauważalne stają się łuki stopy. Podczas chodzenia, biegania, skakania, zabawy i ćwiczeń mięśnie przyczepiające się do struktur stopy wzmacniają się i wpływają pozytywnie na rozwój stopy tworząc odpowiednie łuki.

Badania wskazują, że występowanie płaskostopia znacznie różni się w zależności od grupy wiekowej, rasy i płci. Płaskostopie występuje u około 15 – 23% osób dorosłych, a większość z nich stanowią kobiety. Obecność płaskostopia powiązana jest z masą ciała – ma je około 62% dzieci z otyłością, 51% dzieci z nadwagą i 42% dzieci z prawidłową masą ciała.

Łuki stopy istnieją dzięki właściwemu ustawieniu względem siebie kości, odpowiednim naprężeniu więzadeł i pracy mięśni. Gdy któryś z tych składowych nie występuje mamy do czynienia z płaskostopiem. Również nieprawidłowe obuwie może przyczyniać się do rozwoju płaskostopia.

Piśmiennictwo naukowe jako przyczyny płaskostopia wymienia:

• deformacje kostne (np. kości łódkowatej)
• obecność dodatkowej kości łódkowatej
• wiotkość więzadeł
• deformacja stopy (stopa końska)
• deformacja skrętna kości piszczelowej
• wrodzona pionowa kostka skokowa i koalicja stępu
• cukrzyca
• otyłość
• ciąża (połączenie wzrostu obciążenia stóp i zwiotczenia więzadeł na skutek działania hormonów)
• urazy stopy i stawu skokowego
• wady genetyczne np. zespół Downa i zespół Marfana
• czynniki rodzinne
• niektóre schorzenia np. zapalenie stawów, rozszczep kręgosłupa, porażenie mózgowe, artrogrypoza i dystrofia mięśniowa

Nierzadko płaskostopie samo w sobie nie jest powodem do zmartwień, jednak to skutki uboczne jego występowania kierują nasze kroki w stronę specjalistów.

Skutki płaskostopia:

• ból przodostopia
• ból palców stóp
• ból pięty
• ból stawów (stopy, skokowych, kolanowych, biodrowych, kręgosłupa)
• nieprawidłowy chód przeciążający aparat ruchu
• obrzęki stóp
• zmiany skórne podeszwowej strony stopy, modzele
• koślawienie pięt
• koślawienie kolan

Stosowanie wkładek ortopedycznych jest często stosowanym sposobem postępowania w przypadku płaskostopia. Za ich popularność odpowiada łatwość użycia i to, że ich stosowanie nie wymaga wysiłku i dodatkowego czasu. Jednak czy spowodują one cofnięcie się płaskostopia? Niestety nie jest to takie proste.

W czym nie pomagają wkładki?

Nie wzmacniają mięśni. Nie wydrążają stopy. Nie odbudowywują łuków stopy.

W czym pomagają wkładki?

Wpływają na odciążenie stawów np. stawów skokowych, kolanowych biodrowych itd. Mogą poprawić biomechanikę ruchu. Prawidłowo dobrane wkładki mogą być objawowym środkiem leczenia – zmniejszyć ból i zabezpieczyć powstałe na skórze stopy bolesne zgrubienia. Są też pomocne przy znacznych deformacjach stóp. Mogą być dodatkową formą wspomagającą w trakcie terapii.

Jeżeli decydujesz się na zamówienie wkładek, pamiętaj, że każda stopa się różni i w ich doborze należy kierować się dokładnym badaniem zarówno w statyce jak i dynamice. Wkładki powinny być dobierane indywidualnie.

Należy stale obserwować rozwój stóp i całej postawy dziecka i reagować na wszelkiego rodzaju nieprawidłowości. Ważne, aby dostarczać stopom dziecka od samego początku wiele wrażeń czuciowych i stymulować mięśnie stopy i podudzia do pracy. U niemowląt kształtowanie odpowiedniej budowy stopy odbywa się poprzez zabawy – chwytanie stopami, wsadzanie stópek do buzi, zabawy w pozycji na boku, obroty itp. Pozytywne skutki zarówno u dzieci jak i dorosłych przynosi chodzenie boso po powierzchniach o różnorodnej temperaturze, fakturze, strukturze, ukształtowaniu np. miękki dywan, piasek, ziemia, trawa, podłoga, kamyki itp. Zalecane jest także chodzenie w butach o cienkich podeszwach, w których stopa może swobodnie pracować. Oprócz tego niezwykle istotna jest regularna, różnorodna aktywność fizyczna.

Celem fizjoterapii w leczeniu płaskostopia jest zminimalizowanie bólu, zwiększenie ruchomości stopy, wzmocnienie osłabionych lub zbyt mało aktywnych mięśni, poprawa czucia głębokiego, edukacja oraz uspokojenie pacjenta. Po dokładnym wywiadzie medycznym i badaniu rozpoczyna się fizjoterapia nacelowana na zwalczanie problemów pacjenta.

Zmniejszenie bólu

W celu walki z bólem nasi fizjoterapeuci dobierają odpowiednie zalecenia i terapię. Literatura naukowa zaleca odpoczynek, modyfikacje podejmowanych aktywności, krioterapię, masaż, ultradźwięki i impulsową stymulacje elektryczną. Takie oddziaływanie pozwala na zwiększenia ukrwienia i wspieranie gojenia tkanek, zmniejszając dyskomfort i obrzęki.

Zwiększanie ruchomości stopy

Fizjoterapeuta mobilizuje liczne stawy stopy. Pracuje nad odpowiednim zakresem ruchów w stawach, w których ruchomość jest zbyt mała. Za pomogą różnych metod rozciąga nadmiernie spięte i przykurczone mięśnie podudzia i stopy.

Wzmocnienie osłabionych lub zbyt mało aktywnych mięśni

Fizjoterapeuta na podstawie badania wie, które mięśnie są osłabione lub za mało aktywne. Za pomocą ćwiczeń wzmacniających oddziałuje na mięśnie, których funkcją jest wysklepienie stopy. Niezwykle ważne są m. in. mięśnie piszczelowy tylny, piszczelowy przedni i strzałkowy długi. Ćwiczenia wykonuje się z taśmami thera band, jedno nóż oraz w postaci ćwiczeń ogólnych podtrzymują przyśrodkowy łuk podłużny i szpotawość z oporem i bez.

Poprawa czucia głębokiego

W celu poprawy czucia głębokiego pacjenci wykonują ćwiczenia na różnego rodzaju nawierzchniach. Obciążają naprzemiennie palce i pięty, wykonują ćwiczenia stojąc na jednej nodze oraz na pochyłych powierzchniach. Zalecane jest chodzenie boso po powierzchniach o zróżnicowanej fakturze, strukturze, temperaturze, twardości itp. Oprócz tego warto wykonywać ćwiczenia przed lustrem np. celowo ustawiać stopę tak aby wysklepić łuki przy jednoczesnym rozluźnieniu palców.

Edukacja i uspokojenie pacjenta

Fizjoterapeuta instruuje pacjenta na temat odpowiedniego doboru obuwia, umożliwiającego prawidłową pracę stopy. W razie potrzeby pomaga w doborze wkładek. Edukacja obejmuje także skierowanie osób z otyłością do specjalisty, który pomoże im obniżyć masę ciała i odciążyć w ten sposób układ ruchu. Niezwykle ważne jest uspokojenie pacjenta i odpowiedzenie mu na wszelkie pytania związane z jego dolegliwością.

Leczenie współistniejących dolegliwości

Patrząc holistycznie, nasi fizjoterapeuci biorą pod uwagę wszelkie problemy pacjenta i oferują terapię, która ma na celu zmniejszenie, a nawet całkowite zniesienie wszelkich dolegliwości.

Płaskostopie występuje u dużej części populacji, szczególnie wśród dzieci i kobiet. Płaskostopie może mieć duży wpływ na funkcjonowanie organizmu i być przyczyną lub skutkiem zaburzeń biomechaniki w chodzie, prowadząc tym samym do przeciążeń stawów i innych struktur. Istnieje wiele metod pracy zarówno nad korekcją płaskostopia jak i leczenia dolegliwości z niego wynikających. Samo użycie wkładek do butów nie stanowi rozwiązania w przypadku płaskostopia.
Od 2008 roku podjęliśmy współpracę z terapeutami i lekarzami ortopedami z Niemiec, Austrii, Szwajcarii i Holandii co zaowocowało dotarciem do najbardziej aktualnej wiedzy z zakresu badania i terapii stopy. U naszych pacjentów wykonujemy dokładną diagnostykę funkcjonalną i ortopedyczną stopy z ustaleniem pełnego planu terapii. Jesteśmy jednymi z nielicznych specjalistów którym temat stopy jest bliski co zaowocowało tym że szkolimy innych terapeutów i lekarzy jak prawidłowo badać i leczyć stopy i cały układ biomechaniczny kończyn dolnych.

Mgr Maciej Brożyński
Fizjoterapeuta, osteopata, terapeuta IAOM