W dzisiejszych czasach coraz większym zainteresowaniem cieszą się biegi zarówno długo jak i krótkodystansowe. Niejednokrotnie jednak przeszkodą w regularnym uprawianiu tych sportów są kontuzje. Jednymi z najczęściej spotykanych u biegaczy są uszkodzenia mięśniowe. U osób trenujących biegi krótkie najczęściej dochodzi do uszkodzenia mięśnia dwugłowego uda. Problem ten szczególnie widoczny jest także w takich sportach jak: rugby, football amerykański, piłka nożna i taniec. Do uszkodzenia tego mięśnia dochodzi głównie w sezonie przygotowawczym i startowym, co uniemożliwia udział w zawodach, lub znacząco obniża poziom sportowy. Niestety badania podają, że aż 1/3 osób kontuzjowanych doświadcza ponownego naciągnięcia w pierwszych dwóch tygodniach powrotu do treningów. Statystyki te poniekąd świadczą o nieprawidłowym postępowaniu rehabilitacyjnym lub jego braku.
W sprincie do potocznie zwanego naciągnięcia mięśnia dwugłowego najczęściej dochodzi nagle, podczas aktywności fizycznej. Występują wtedy mikrouszkodzenia włókien mięśniowych tzw.miofibryli i powstania stanu zapalnego. Miejscem najbardziej podatnym na uszkodzenia jest przejście mięśnia w ścięgno, gdzie następuje zmiana w budowie tkanki z bardziej na mniej elastyczną. Do uszkodzenia miofibryli dochodzi najczęściej w skurczu ekscentrycznym (patrz dalej), w którym generowana jest największa energia.
Mięsień dwugłowy leży po tylnej stronie uda. Razem z mięśniem półbłoniastym i półścięgnistym tworzą tzw. grupę kulszowo-goleniową. Są to mięśnie najbardziej narażone na naciągnięcia w sprincie z powodu dużego obciążenia ekscentrycznego. Szczególnie podatny na uszkodzenia jest m. dwugłowy uda. Jego największe obciążenie występuje podczas drugiej części fazy wymachu i w tym momencie najczęściej dochodzi do urazu (Rys.1). Mięsień ten wyhamowuje wtedy kończynę przemieszczającą się do przodu. Grupa kulszowo-goleniowa działa wówczas w tzw. skurczu ekscentrycznym (zgięcie biodra i wyprost kolana), czyli przyczepy tych mięśni oddalają się.
Rys.1. Obciążenie mięśnia dwugłowego uda podczas fazy wymachu.
Źródło: Heiderscheit B C.: Hamstring strain injuries: recommendation for diagnosis, rehabilitation and injury preventionjournal of orthopaedic and sports physical therapy 2010:40:2
Biceps femoris – mięsień dwugłowy uda (long head – głowa długa, short head – głowa krótka)
Semimembranosus – półbłoniasty
Semitendinosus – półścięgnisty
Nie sposób wymienić wszystkich czynników wpływających na naciągnięcia mięśnia dwugłowego i jego ból. Wiele z nich wynika z metod treningowych, które niewłaściwie oddziaływują na mięśnie tylnej strony uda, kręgosłup i miednicę. Grupa kulszowo-goleniowa biegnie od miednicy, a unerwiana jest przez nerwy wychodzące z kręgosłupa, dlatego różne problemy z tymi strukturami mogą spowodować dysfunkcje wpomnianych mięśni.
W treningu sprinterskim zbyt małą uwagę przywiązuje się do ćwiczeń ekscentrycznych. Urządzenia na siłowni do ćwiczeń m. tylnej grupy uda nastawione są na pracę koncentryczną, czyli ruch, w którym przyczepy mięśni przybliżają się. Nieprawidłowe ćwiczenia powodują dużą dysproporcję mięśniową między silnym u biegaczy mięśniem czworogłowym a dwugłowym uda, co predysponuje do urazu.
Kolejnym ważnym czynnikiem są problemy odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Charakterystyczna dla sprinterów jest zwiększona lordoza odcinka lędźwiowego. Często spowodowane jest to nadmiernie napiętym mięśniem biodrowo-lędźwiowym, który szczególnie intensywnie pracuje przy wykonywaniu potocznie zwanych „brzuszków”. Ćwiczenie to jest często wykonywane na ławce pochylonej pod dużym kątem w stosunku do podłoża, z dodatkowym ciężarem trzymanym za głową. Powoduje to przeciążenie kręgosłupa i wtórnie może powodować urazy mięśnie tylnej grupy uda. Co więcej, zwiększona lordoza powoduje nadmierne rozciągnięcie mięśni grupy kulszowo-goleniowej. Z tego powodu nie zawsze w postępowaniu rehabilitacyjnym słuszne jest długotrwałe stosowanie technik stretchingu.
Wszyscy biegacze, a w szczególności sprinterzy powinni być objęci postępowaniem profilaktycznym. Polega ono m.in. na eliminacji nieprawidłowych ćwiczeń mięśnia dwugłowego uda, mięśni brzucha oraz przywróceniu prawidłowego balansu mięśniowego w obrębie kończyn dolnych i miednicy. Zwraca się tu uwagę na ćwiczenia sensomotoryczne oraz stabilizujące kręgosłup i miednicę. Ćwiczenia te pozwolą uniknąć wielu kontuzji i przeciążeń, a także spowodują, że praca mięśni kończyn dolnych będzie dużo bardziej efektywna. Należy zwrócić uwagę także na techniki rozciągania mięśni, które często wykonywane w nieprawidłowych pozycjach mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia urazu.
Uszkodzenia mięśnia dwugłowego podzielić możemy na 3 stopnie. W pierwszym stopniu dochodzi do uszkodzenia niewielkiej ilości włókien mięśniowych. Odczuwane dolegliwości to najczęściej delikatny ból lub dyskomfort. Ograniczenia ruchomości i siły są niewielkie. Stopień drugi polega na uszkodzeniu większej ilości włókien, a charakteryzuje się znaczącą utratą siły mięśniowej i dużym bólem. Stopień trzeci oznacza całkowite przerwanie mięśnia i utratę jego wszystkich funkcji. W najcięższych uszkodzeniach konieczny może okazać się zabieg chirurgiczny.
Aby określić przyczynę pojawienia się tej kontuzji rehabilitant dokonuje analizy wielu elementów narządu ruchu. Badanie nie obejmuje tylko mięśnia dwugłowego, ale także kręgosłup, stawy krzyżowo-biodrowe, stawy biodrowe i inne mięśnie. Fizjoterapia powinna być nieodłącznym elementem postępowania zarówno profilaktycznego, jak i leczniczego. Jeśli doszło do kontuzji rehabilitant może pomóc sportowcowi w szybszym powrocie do zdrowia oraz w zmniejszeniu prawdopodobieństwa wystąpienia kontuzji w przyszłości. Fizjoterapię należy rozpocząć jak najszybciej, aby wspomóc proces gojenia tkankowego, tworzenia się elastycznej blizny i zapobiec ograniczeniom ruchomości w stawach. Późniejszym celem rehabilitacji jest odzyskanie prawidłowej siły mięśniowej. Niezwykle ważna jest właściwa ocena możliwości powrotu do aktywności sportowej.
Czas jaki powinna trwać rehabilitacja zależy od wielu czynników, m.in. od stopnia uszkodzenia i indywidualnych cech genetycznych organizmu. Program rehabilitacyjny generalnie możemy podzielić na 5 okresów. W pierwszym okresie, który trwa średnio do tygodnia od pojawienia się kontuzji, fizjoterapeuta skupia się na minimalizacji bólu i stanu zapalnego. Drugi okres, trwający średnio do 3 tygodnia, poświęcamy na wspomaganie procesu gojenia oraz zapobiegamy zanikom mięśniowym . W okresie tym wprowadza się także inne aktywności, które pozwolą na utrzymanie wydolność. Faza 3 to faza remodelingu, w której dbamy głównie o prawidłową elastyczność mięśni. Powrót do treningów następuje w fazie 4, którą w zależności od stopnia kontuzji, można rozpocząć od 2 tygodnia do 6 miesiąca. W fazie 5 (3-6 miesiąc) możliwy jest udział w zawodach, a jej głównym celem jest zapobieganie ponownemu uszkodzeniu.
Brak odpowiedniego postępowania rehabilitacyjnego najczęściej doprowadza do ponownego uszkodzenia mięśnia. Badania (Sherry& Best 2004) pokazują, że brak prawidłowej fizjoterapii powoduje ponowną kontuzję u ponad 50% badanych w przeciągu 2 miesięcy od urazu
i u 70% po roku od urazu. Porównując, u osób poddanych prawidłowej rehabilitacji wskaźnik ten wynosi kilka procent.
Problem kontuzji mięśniowych jest bardzo znaczący nie tylko w sporcie zawodowym, ale i amatorskim. Wymaga on profesjonalnego podejścia opartego o najnowszą wiedzę. Jak wynika z badań, odpowiednie postępowanie profilaktyczne i prawidłowy proces rehabilitacji mogą w znaczący sposób zmniejszyć ilość uszkodzeń mięśnia dwugłowego uda.
Rys.1. Przykłady ćwiczeń stabilizacyjnych dla osób trenujących bieganie.
Źródło: Fredericson M, Moore T., Muscular Balance, Core Stability and Injury Prevention for Middle- and Long-Distance Runners