Staw ramienno-łopatkowy jest stawem kulistym, o dużej swobodzie ruchów, który w istotny sposób wpływa na możliwości funkcjonalne kończyny górnej. Połowa zakresu ruchu uniesienia ramienia zachodzi właśnie na tym poziomie. Oczywistym jest zatem, że patologia tego stawu wpływać będzie na możliwości czynnościowe całej kończyny.
Istnieje wiele patologii obejmujących staw ramienno-łopatkowy. Większość z nich jest skojarzona z bólem, jako objawem najbardziej dla pacjenta dotkliwym. Charakterystyczne dla tego stawu jest to, że ból nie jest odczuwany w miejscu lokalnego uszkodzenia, podrażnienia, lecz jest przenoszony na dalsze części kończyny górnej. Często zstępuje on w dół po stronie bocznej ramienia i przedramienia, dochodząc do ręki, ale nie obejmując jej. Ze względu na taką lokalizację bólową, często interpretowany jest jako objaw dolegliwości z odcinka szyjnego kręgosłupa (rwa barkowa). Dlatego bardzo ważne jest odpowiednie badanie kliniczne, determinujące podjęcie właściwego leczenia.
Omawiająć staw ramienno-łopatkowy należy wspomnieć o kilku głównych patologiach (wszystkich nie sposób uwzględnić w tak krótkim opracowaniu). Należą do nich:
- idiopatyczne zapalenie barku;
- pourazowe zapalenie barku;
- niestabilność;
- zespół cieśni podbarkowej.
Idiopatyczne zapalenie barku (tzw. zamrożony bark) pojawia się najczęściej u kobiet powyżej 40 roku życia. Przyczyna tej dolegliwości nie jest znana, ale podejrzewa się, że ze względu na korelację występowania z płcią może mieć naturę hormonalną. W przebiegu choroby pojawia się ból w obszarze charakterystycznym dla stawu i postępujące ograniczenie ruchomości, aż do całkowitego „zamrożenia”. Dolegliwości bólowe są początkowo dominujące. Pacjent odczuwa je również w nocy, nie może ułożyć się na zajętej stronie. Ból jest tu objawem zapalenia stawu. Inną, z czasem dołączającą się konsekwencją tego stanu jest ograniczenie ruchomości. Jest to wynik obkurczenia torebki stawowej, która traci swoją elastyczność. Po pewnym czasie od rozpoczęcia dolegliwości bólowych (do kilku miesięcy), ból przechodzi, ale pozostaje ograniczenie ruchomości. Jest to odpowiedni moment na rozpoczęcie terapii manualnej. Ograniczenie jest znaczne, ale poprzez odpowiednią terapię pełny zakres ruchu powraca. Podejmując się leczenia trzeba uważać żeby nie doporowadzić do zapalenia wtórnego.
Pourazowe zapalenie barku przypomina swoim przebiegiem idiopatyczne, jednakże w tym wypadku czynnikiem wywołującym jest uraz. W zależności od stopnia urazu i zapalenia torebki stawowej może dojść do podobnych objawów, co w omówionej wyżej patologii. Główną różnicą jest kierunek występowania największego ograniczenia. W przypadku pourazowego zapalenia barku jest nim najczęściej odwiedzenie, a w idiopatycznym – rotacja zewnętrzna. Jest to istotne przy prowadzeniu terapii, ale dla pacjenta ma mniejsze znaczenie.
Również niestabilność jest najczęściej konsekwencją urazu, podczas którego dochodzi do uszkodzenia obrąbka panewki. Jest on elementem stabilizującym głowę kości ramiennej w obrębie panewki. Przy jego uszkodzeniu może dochodzić do nadmiernych ruchów tych struktur względem siebie i w konsekwencji podrażnienia tkanek okołostawowych. Brak stabilizacji głowy kości ramiennej może doprowadzać do pojawienia się bolesnych trzasków, podwichnięć, a nawet zwichnięć stawu. W zależności od potrzeb pacjenta i stopnia niestabilności podejmuje się odpowiednią terapię. Zawsze można spróbować postępowania zachowawczego, czyli ćwiczeń rehabilitacyjnych mających na celu wzmocnienie grup mięśniowych utrzymujących odpowiednią pozycję stawu. Często jednak, zwłaszcza przy powtarzających się zwichnięciach i przy dużej aktywności pacjenta, należy wykonać zabieg chirurgiczny odtwarzający prawidłowe relacje stawowe i dopiero po nim wprowadzić fizjoterapię.
Zespół cieśni podbarkowej jest patologią, przy której dochodzi do nadmiernej kompresji struktur otaczających staw ramienno-łopatkowy. Podrażnieniu ulegają wtedy przyczepy mięśni i zajmująca duży obszar kaletka podbarkowo-podnaramienną. Do kompresji może dochodzić w wyniku zaistnienia szeregu czynników (uraz, niestabilność, unieruchomienie). W przebiegu czynnika pierwotnego dochodzi do nierównowagi, rozkojarzenia funkcji poszczególnych mięśni przez co głowa kości ramiennej ustawiona jest nieco ku górze lub ku przodowi. Z czasem doprowadza to do podrażnienia wrażliwych struktur i do objawów bólowych. Nie obserwujemy tu ograniczeń ruchowych. Charakterystycznym objawem natomiast jest obecność tzw. bolesnego łuku, czyli nasilenia objawów bólowych w pewnym zakresie ruchu, poza którym zmniejszają się one lub ustępują. W rehabilitacji należy unikać go, żeby nie spowodować nadmiernego odczynu reaktywnego wywołanego kompresją. Konsekwencje mogą prowadzić nawet do zerwania poszczególnych mięśni. Terapia jest stosunkowo prosta. Należy stwierdzić, która z grup mięśniowych nie funkcjonuje prawidłowo i wdrożyć odpowiednie ćwiczenia.
Opisane wyżej patologie to jedynie wybrana grupa dolegliwości pojawiających się w obrębie stawu ramienno-łopatkowego, niemniej występują najczęściej. Należy pamiętać, że odpowiednio wczesne rozpoznanie i leczenie może zapobiec powikłaniom oraz zaoszczędzić pacjentom wiele trosk.
mgr Maciej Brożyński
