Wiotkość stawów – czy przeprost kolan jest zły?

Na co dzień łatwo można zauważyć, że jedni z nas są bardziej „rozciągnięci”, a inni mniej. Widzimy, że większość dzieci bez problemu przyjmuje różnorakie pozycje siedzące do zabawy, niektóre osoby robią szpagat bez większego wysiłku, a ich palce, stawy łokciowe czy kolanowe wydają się wyginać także w drugą stronę. Na przeciwnym biegunie są osoby dla których schylanie wiąże się z uczuciem sztywności, a ich stawy nigdy nie są przeprostowane. Czy wiesz jak duży wpływ mają na to geny? Czy zastanawiałeś się co wiąże się z byciem „sztywnym”, a co z byciem „wiotkim”? Często obserwując dzieci z predyspozycją do dużej elastyczności rodzice zapisują je na zajęcia z gimnastyki czy baletu. Czy jest to rzeczywiście takie dobre rozwiązanie? Odpowiedzi na te i inne pytania mogą stać się jasne po lekturze poniższego artykułu. Poza tym dowiesz się także jak w łatwy sposób sprawdzić, czy masz wiotkie stawy i co zrobić, jeśli doskwierają Ci związane z tym dolegliwości.

• Co to jest wiotkość stawów?
• Wiotkość stawów – charakterystyka pacjenta
• Wiotkość stawów – przyczyny
• Wiotkość stawów – objawy
• Jak sprawdzić czy jestem hipermobilny/hipermobilna?
• Wiotkość stawów – fizjoterapia
• Fizjoterapia wiotkości stawów– edukowanie pacjenta, czyli czego należy unikać?
• Fizjoterapia wiotkości stawów – trening siłowy i ćwiczenia stabilizacyjne
• Fizjoterapia wiotkości stawów – ćwiczenia czucia głębokiego, koordynacji i równowagi
• Fizjoterapia wiotkości stawów – kontrola pozycji stawu
• Wiotkość stawów – podsumowanie

Wiotkość stawów jest dolegliwością, którą możemy spotkać w literaturze naukowej pod hasłami, takimi jak: łagodny zespół hipermobilności stawów, rodzinna wiotkość więzadeł, hipermobilność konstytucyjna, uogólniona hipermobilność stawowa oraz według międzynarodowej kwalifikacji chorób ICD-10 – zespół nadmiernej ruchomości. Pewnego rodzaju „znakami szczególnymi”, wiotkości stawów, są m. in. zdumiewająca ogólna gibkość, powtarzające się urazy, „strzelanie” stawami palców, ale także przeprost kolan czy przeprost łokci co pacjenci obserwują jako „wygięte w drugą stronę” kolana lub łokcie.

Wiotkość stawów jest to zespół objawów charakteryzujący się zwiększonym, w porównaniu do normy uwzględniającej wiek, płeć oraz rasę, zakresem ruchu w wielu stawach. Zależnie od stopnia nasilenia wiotkości, jej wpływ na życie człowieka może być bardzo zróżnicowany. Znaczne trudności w funkcjonowaniu obserwowane są przy bardziej zaawansowanych jednostkach chorobowych związanych z wiotkością stawów takich jak zespół Ehlersa-Danlosa czy zespół Marfana, w których pacjenci wymagają stałego prowadzenia przez zespół medyczny.

Literatura wskazuje, że wiotkość stawowa występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zauważa się też różnice powszechności hipermobilności w zależności od rasy. Wiotkość stawów dotyka ok. 38% populacji azjatyckiej i afrykańskiej, natomiast w krajach zachodnich problem ten dotyczy ok. 10% ludności. Częstotliwość występowania zmienia się także w zależności od grupy wiekowej. Z wiotkością stawów w dużej mierze zmagają się dzieci co może mieć związek z niewykształconą w 100% tkanką łączną. Według różnych badań hipermobilność występuje u 10-15% chłopców i 20-40 % dziewcząt. Literatura donosi także, że hipermobilność częściej dotyka tancerzy baletowych, gimnastyków, muzyków i pływaków. Z jednej strony zwiększona gibkość dzieci z wiotkością stawową daje im predyspozycja do osiągania dobrych rezultatów w wyżej wymienionych aktywnościach. Z drugiej jednak zajęcia te charakteryzują się dużym naciskiem na zwiększanie i tak już odbiegającej od normy elastyczności stawów. Powstaje błędne koło, które wpływa na pogłębianie dolegliwości.

Przyczyny wiotkości stawów wciąż nie są całkowicie poznane. Na jej występowanie mają wpływ uogólnione nieprawidłowości w ilości kolagenu, których przyczyn upatruje się w genetyce. Kolagen jest to białko nadające tkankom odporność na rozciąganie. U osób z hipermobilnością zawartość kolagenu (I, II i III typu) w tkankach jest zmniejszona w stosunku do prawidłowej. Dotyczy to zarówno skóry, struktur wchodzących w skład stawu, ale też wielu innych np. tkanek serca czy mięśni gładkich.

Hipermobilność w pewien sposób dotyka całego ciała człowieka. Z tego powodu istnieje wiele powiązań między wiotkością stawów, a innymi dolegliwościami.

Objawy hipermobilności:

• zwiększona gibkość
• przeprosty stawów kolanowych i łokciowych
• nawracające i częste urazy w obrębie stawów – np. zwichnięcia, podwichnięcia, skręcenia, dyslokacje, zerwania więzadeł, uszkodzenia łąkotek
• niestabilność stawowa – m. in. barku, rzepki, stawów śródręczno-paliczkowych czy stawu skroniowo-żuchwowego
• potrzeba „strzelania” stawami – nawyk najczęściej dotyczący „strzelania” stawami palców lub kręgosłupa
• osłabiona koordynacja i równowaga – spowodowana m. in. przez osłabione odczuwanie tzw. czucia głębokiego
• bóle stawów kończyn – szczególnie stawów kolanowych
• bóle kręgosłupa
• wady postawy np. skoliozy – powstałe przez nadmiernie rozciągniętych struktury i osłabione czucie głębokie prowadzące do nieprawidłowych biomechanicznie utrwalonych pozycji
• koślawość kolan
• płaskostopie
• zmęczenie ogólne i zmęczenie mięśniowe
• cienka i delikatna skóra podatna na urazy
• przewlekłe bóle głowy
• dysfunkcje układu pokarmowego
• osłabiona odporność

Szybkim, prostym i wiarygodnym sposobem na wykrycie hipermobilności jest użycie skali Beightona. Polega na sprawdzeniu 9 składowych wskazujących na wiotkość stawów. Za każdą z nich możliwe jest otrzymanie jednego punktu. Uzyskanie z całego testu min 4 punktów na 9 możliwych świadczy o hipermobilności.

W gabinecie, fizjoterapeuta może posłużyć się także szeregiem innych badań, które pozwolą w zindywidualizowany sposób ocenić skale problemu pacjenta i dobrać odpowiednie postępowanie umożliwiając znaczące zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie problemu pacjenta.

Objawy wiotkości stawów mogą w pewnej mierze utrudniać codzienne funkcjonowanie. Zmęczenie mięśni jest spowodowane przejmowaniem przez nie funkcji słabych więzadeł, w celu ochrony stawu, ale także pracą w utrudnionych warunkach np. w wydłużeniu mięśnia. W połączeniu z problemami z czuciem głębokim może to powodować, iż dziecko nie jest w stanie usiedzieć w ławce i stale się „wierci”. Problemy z koordynacją utrudniają sprawne poruszanie i udział w aktywnościach sportowych, a tym samym zdrowy tryb życia i rozwijanie zainteresowań. Ból, towarzyszący stale i w przypadku częstych urazów, także wpływa negatywnie na funkcjonowanie tych pacjentów. Skłania to do podjęcia kroków w celu zapobiegania występowaniu wyżej wymienionych zaburzeń.

W gabinecie, fizjoterapeuta poznaje problem i cel pacjenta. Bada zakres ruchomości w stawach, jakość oporu końca ruchu, siłę mięśni i posługując się testami manualnymi ocenia poszczególne struktury. Fizjoterapeuta dobiera odpowiednie techniki i zalecenia, aby pomóc osobie z wiotkimi stawami w pozbyciu się bólu, unikaniu urazów i osiągnięciu możliwie najlepszego funkcjonowania zarówno w życiu codziennym jak i w sporcie. Skutecznymi metodami fizjoterapeutycznymi w pracy z pacjentami z wiotkością stawów jest poszerzanie wiedzy pacjenta na temat jego schorzenia, połączone z indywidualnie dobraną terapią, którą oferuje również nasza klinika.

W skład terapii wchodzą m. in.:

• indywidualnie zaprojektowany trening siłowy
• ćwiczenia stabilizacyjne tułowia i stawów obwodowych
• ćwiczenia propriocepcji (czucia głębokiego)
• trening kontroli neutralnej pozycji stawu
• ponowny trening kontroli dynamicznej
• ćwiczenia kontroli ruchu
• manipulacyjne techniki osteopatyczne
• nauka odpowiednich pozycji do odpoczynku i pracy przy biurku
• leczenie skutków hipermobilności (urazów, wad postawy, bólów)

Według współczesnej wiedzy świadomość pacjenta na temat stanu jego zdrowia pozyskana z wiarygodnych źródeł i przekazana w odpowiedni sposób może być pewnego rodzaju środkiem terapeutycznym. Oddziaływuje ona na emocje pacjenta, wprowadzając zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i zrozumienia sytuacji. Pozwala także na poznanie zaleceń związanych z aktywnością, które jako swego rodzaju pracę domową pacjent może wprowadzić w swoje codzienne funkcjonowanie. Istotne jest aby pacjent wiedział w jaki sposób pracować przy biurku i odpoczywać, tak aby unikać pozycji końcowego zakresu ruchu w stawach. Bez tej edukacji pacjenci będą nadal przekraczać normalny zakres ruchu co będzie pogarszać ich dolegliwości tym samym wpływając negatywnie na jakość życia.

Niezwykle ważne jest przekazanie pacjentowi jakiego rodzaju aktywności nie są wskazane dla osoby hipermobilnej. Często nie jest to łatwe, ponieważ np. dziewczynki z wiotkimi stawami chętnie trenują sporty, w których ta hipermobilność jest atutem. Jednak na dłuższą metę podejmowanie tego typu aktywności może okazać się szkodliwe dla zdrowia takiego dziecka pogłębiając jego dolegliwości. Wdrożenie fizjoterapii wpłynie pozytywnie zarówno na stan pacjenta, który zrezygnuje z niezalecanej aktywności jak i tego który zdecyduje się ją kontynuować.

Warto jednak poznać listę aktywności, których osoby hipermobilne powinny unikać lub ograniczać:

• gimnastyka
• balet
• pływanie
• yoga
• gra na instrumentach wzmagających asymetrię
• rozciąganie
• długotrwałe przebywanie w jednej pozycji

Czucie głębokie pozwala nam na odczuwanie ułożenia naszego ciała w przestrzeni. Np. gdy zamkniesz oczy, a ktoś ułoży Twoją rękę, Ty, mimo że jej nie widzisz, wiesz, jak jest ustawiona, czy jest zgięta w łokciu, zaciśnięta w pięść itp. Ćwiczenia czucia głębokiego (propriocepcji) mają na celu rozwijanie koordynacji i równowagi pacjentów. Wpływa to pozytywnie na codzienne funkcjonowanie, bezpieczeństwo w trakcie aktywności oraz np. powrót do sportu. Trenowanie koordynacji i równowagi może przebiegać z pomocą przyrządów np. desek balansujących, trampolin czy beretów, ale także bez sprzętów np. z zamkniętymi oczami lub w staniu jedno nóż.

Mgr Maciej Brożyński
Fizjoterapeuta, osteopata, terapeuta IAOM