Kanał stępu jest to wąska przestrzeń znajdująca się za kostką przyśrodkową, którą prowadzone są ścięgna mięśni (m. piszczelowy tylny, m. zginacz długi palucha, m. zginacz długi palców), tętnica i żyła piszczelowa tylna oraz nerw piszczelowy tylny. Wszystkie te struktury powierzchownie przykryte są sztywną tkanką łączną – troczkiem zginaczy. Ze względu na nieelastyczny charakter całego przedziału przy wszelkich zmianach objętości wnętrza może dochodzić do podrażnienia nerwu piszczelowego tylnego i pojawienia się objawów z unerwianego przez niego obszaru (zespół kanału stępu). Uciśnięta może zostać cała wiązka nerwu piszczelowego, jak i jego gałązki (najczęściej rozdzielające się w kanale), nerwy podeszwowy boczny i przyśrodkowy.

W zespole kanału stępu typowymi objawami są:

– pieczenie, wrażenie wyładowań elektrycznych, mrowienie, ból okolicy kostki przyśrodkowej schodzący w kierunku podeszwy stopy, pięty, palców, goleni;

– osłabienie krótkich mięśni stopy manifestujące się zmniejszeniem siły zginaczy.

Objawy mogą pojawiać się spontanicznie bądź przy wysiłku fizycznym. W przypadkach kiedy ból wstępuje w górę na podudzie, można spodziewać się współtowarzyszącego uszkodzenia nerwu np: na poziomie lędźwiowym (tzw. Double Crush Syndrome). Leczenie powinno wówczas obejmować odpowiednią okolicę kręgosłupa.

W 60-80% przypadków wystąpienia zespołu kanału stępu można zidentyfikować przyczynę wystąpienia dolegliwości. Czynnikami wywołującymi tę patologię są między innymi:

• zaburzenia ustawienia stopy (płaskostopie, koślawość, szpotawość pięty);
• żylaki okolicy kanału stępu;
• osteolit;
• zapalenie pochewek ścięgnistych w kanale stępu;
• ganglion;
• uraz okolicy kanału z obrzękiem;
• nadwaga;
• choroby układowe powodujące obrzęki i stany zapalne – cukrzyca, RZS, ZZSK.

Z wyżej wymienionych grupy czynników można zatem wyszczególnić te o charakterze zaburzeń statycznych i dynamicznych stopy, zaburzeń anatomicznych – zwężenie światła kanału, oraz układowych.

Badanie obejmuje ocenę czucia okolicy podeszwowej stopy, wykonanie testu Tinella (opukiwanie w poszukiwaniu odtworzenia objawów charakterystycznych), oglądanie (poszukiwanie obrzęków mogących mieć wpływ na zwiększenie ciśnienia w kanale), palpację okolicy (poszukiwanie nieprawidłowych mas), badanie siły mięśniowej zginaczy palców. Dodatkowo w celu uwidocznienia zmian wytwórczych należy wykonać rezonans magnetyczny. Badaniem bezpośrednio potwierdzającym dysfunkcję na poziomie nerwu jest EMG oceniające jego przewodnictwo.

Nieleczony zespół kanału stępu może na trwałe uszkodzić nerw piszczelowy tylny. Typ podjętego leczenia zależny jest od przyczyny leżącej u podstaw patologii.

W przypadku płaskostopia podstawą terapii jest zminimalizowanie zaburzenia czynnościowego lub anatomicznego. Stosuje się więc wkładki redukujące wadę oraz ćwiczenia czynnościowe mięśni stopy i podudzia. W fazie ostrzejszej stosuje się niesterydowe leki przeciwzapalne w celu zmniejszenia dolegliwości.

Jeśli przyczyną jest masa tkankowa zajmująca światło, leczeniem z wyboru jest zabieg chirurgiczny i następcza procedura rehabilitacyjna.

Przy wystąpieniu zespołu kanału stępu po urazie stosujemy odciążenie (kule), unieruchomienie kończyny, leki przeciwzapalne i chłodzenie co godzinę (w pierwszych 72 godzinach od urazu). Jest to typowe działanie w przypadkach uszkodzeń urazowych tkanek miękkich i powinno szybko zmniejszyć obrzęk okolicy a co za tym idzie – zredukować objawy.

Jeśli etiologia zespołu jest układowa, stosowane leczenie powinno być adekwatne do choroby.

W przypadku wystąpienia pourazowego, bądź przeciążeniowego zapalenia pochewek ścięgnistych, bardzo dobre działanie mają leki przeciwzapalne. Początkowo wprowadza się leczenie niesterydowe z równoczesną terapią manualną. Jeśli nie daje to efektów wykonuje się ostrzyknięcie sterydowe, po którym należy kończynę odciążyć na 3-4 dni. Jeśli charakter zapalenia był przeciążeniowy trzeba koniecznie zanalizować, która z czynności wykonywanych przez pacjenta doprowadziła do patologii. Poprawa techniki (bieg, chód, inne aktywności fizyczne) oraz wzmocnienie odpowiednich grup mięśniowych są elementami leczenia przyczynowego.

W przypadkach opornych na leczenie zachowawcze stosuje się zabieg chirurgiczny mający na celu odbarczenie nerwu. Wykonuje się niewielkie cięcie w okolicy kostki przyśrodkowej, przecina się troczek zginaczy tak, żeby zminimalizować nacisk na struktury kanału. Po zabiegu przez tydzień nie obciąża się kończyny (kule). Następnie progresywnie (w zakresie bezbólowym) rozpoczyna się przenoszenie ciężaru na operowaną nogę. Po około 3-4 tygodniach blizna ma już około 90% wytrzymałości i można rozpocząć intensywniejszy trening. Po zabiegu, od początku należy zwrócić uwagę na zachowanie ślizgu nerwu w kanale poprzez ruchy palców, kolana i biodra.

Najgorsze efekty leczenia uzyskuje się u pacjentów, u których dolegliwości utrzymują się powyżej trzech miesięcy i u których występuje deficyt siły mięśniowej. Dlatego im wcześniej podejmie się terapię, tym lepsza prognoza leczenia.