Operacje twarzy nie należą do przyjemnych ze względy na czasowy obrzęk, ból i możliwe skutki uboczne. Odpowiedzią na potrzeby pacjentów, którzy muszą poddać się zabiegowi, jest fizjoterapia twarzy. Dlaczego warto? Fizjoterapia sprawia, że ból i obrzęk szybciej mija, poprawia radykalnie komfort i samopoczucie pacjenta, sprawia, że szybciej dochodzimy do zdrowia. Przeciwdziała też powikłaniom po operacji twarzy i definitywnie skraca czas leczenia. Dowiedz się, jak to działa. Przeczytaj wywiad z ekspertem doktorantem Wydziału Rehabilitacji AWF Warszawa, wykładowcą i specjalistą na co dzień pracującym z pacjentami, magistrem Tomaszem Marciniakiem.
Dlaczego tak duże znaczenie ma rozpoczęcie ćwiczeń w dniu, w którym obyła się operacja?
Pierwsze godziny i dni po zabiegu wiążą się z wystąpieniem bólu i obrzęku (największy występuje po ok. 48-72h po zabiegu). Fizjoterapia ma za zadanie znacząco i jak najszybciej je zmniejszyć. To duża pomoc i ulga dla pacjentów.
Co można robić z tak obolałą twarzą po operacji?
Na tym etapie wprowadzamy delikatny ruch i stosujemy techniki manualne: drenaż limfatyczny czy kinesiotaping (elastyczne plastry ułatwiających przepływ krwi i limfy). Wspomaga to odpływanie płynów z operowanej okolicy do okolicznych węzłów chłonnych, przyspieszając w ten sposób redukcję obrzęku i krwiaka pooperacyjnego. Naszym priorytetem jest redukcja obrzęku i krwiaka, ponieważ zmniejsza to stan zapalny i działa przeciwbólowo. Drenaż limfatyczny najlepiej wprowadzić jeszcze przed wystąpieniem największego obrzęku, to samo dotyczy kinesiotapingu (elastycznych plastrów). Ich zadaniem jest wzmocnienie, a także przedłużenie efektu pracy manualnej.
Ale czy to nie boli?
Po operacji odczuwamy ból, który można jednak złagodzić farmakologicznie. Bez zabiegów fizjoterapeutycznych będzie dużo gorzej: będzie bolało mocniej, będzie bolało dłużej, rany będą się wolniej goić, a do tego mogą pojawić się dalsze powikłania w postaci zrostów. Staramy się podczas terapii dbać maksymalnie o komfort pacjenta. .
Czy coś jeszcze, obok technik manualnych, może pomóc?
W ramach fizykoterapii już w pierwszych godzinach po zabiegu warto wdrożyć laseroterapię niskoenergetyczną (ang. low-level laser therapy – LLLT), która ma działanie przeciwobrzękowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Wpływa też korzystnie na zwiększenie zakresu ruchomości otwarcia ust – szczególnie w przypadku operacji dwuszczękowej. Skuteczność działania przeciwzapalnego LLLT jest porównywalna z przyjmowaniem niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) [9]. Działanie przeciwobrzękowe oraz przeciwbólowe wykazuje też wolnozmienne pole magnetyczne (przykładem urządzenia generującego odpowiednie parametry jest Viofor JPS – parametry zabiegu: program przeciwbólowy M1P2, int. 3; program przeciwzapalny M2P3, int. >6).
A co możemy zrobić sami, bez fizjoterapeuty?
W zmniejszaniu obrzęku naprawdę bardzo pomaga chłodzenie ciała za pomocą kostek lodu, kompresów żelowych (coldpacków) czy maski chłodzącej. W zależności od zastosowanej formy chłodzenia czas aplikacji jest różny. Chłodzenie lodem czy kompresem żelowym powinno trwać 10-20 minut z przerwą tej samej długości lub 2 x dłuższą. Przez pierwsze 10 minut chłodzenia naczynia krwionośne zwężają się, dopiero po tym czasie dochodzi do ich rozszerzenia i wzmożonego działania przeciwobrzękowego, dlatego tak ważne jest przekroczenie granicy 10 minut. Zalecenia korzystania z maski chłodzącej obejmują ciągłe stosowanie w czasie 48-72 h, przy temperaturze chłodzenia 14-15°C. Skuteczność stosowania maski jest wysoka, jednak poważnym czynnikiem ograniczającym dostęp do tego typu urządzeń jest ich niewielka liczba na oddziałach chirurgii i wysokie koszty wypożyczenia.
Film instruktażowy, dotyczący aplikacji przeciwobrzękowej kinesiotapingu po zabiegu ortognatycznym
Czy zawsze po operacji pojawi się obrzęk?
Niestety tak, ale nie u każdego tak samo duży czy dotkliwy. Czynniki ryzyka zwiększające nasilenie obrzęku to:
- obrzęk naczynioruchowy (angioedema)
- wiek (choć brak tu akurat zgodności w piśmiennictwie)
- płeć (mężczyźni > kobiet, jednak tylko w pierwszych dniach po operacji, po pierwszym tygodniu różnice się zacierają)
- wysoki wskaźnik BMI (większa ilość tkanki tłuszczowej produkuje więcej czynników prozapalnych we krwi)
- czas trwania zabiegu (dłuższy czas predysponuje do większego obrzęku)
- rodzaj i rozmiar wykonanego zabiegu (jedno- czy dwuszczękowy)
- doświadczenie operatora (pośrednio, powiązane z czasem trwania zabiegu)
- ilość utraconej krwi
- śródoperacyjnie wprowadzone niedociśnienie podczas narkozy
- nudności i/lub wymioty po zabiegu
- pozycja leżąca po zabiegu na płasko (zagłówek powinien być zgięty pod kątem 30° dla lepszego odpływu płynów z okolicy twarzy i głowy).
Czy należy liczyć się z powikłaniami po operacji twarzy?
Nie da się ich wykluczyć, ale można zminimalizować ich ryzyko. Potencjalne powikłania pozabiegowe związane z obrzękiem to:
- zrosty tkanki powodujące ograniczenie ruchomości skóry i mięśni, a w konsekwencji stawu skroniowo-żuchwowego
- szczękościsk (ograniczenie ruchomości żuchwy) spowodowany bolesnym spazmem mięśni żucia w wyniku obecności pooperacyjnego stanu zapalnego
- nasilenie bólu, co bardzo źle wpływa na nastrój i stan emocjonalny
- zaburzenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe
- zaburzenie czucia w wyniku kompresja nerwów (trójdzielnego i twarzowego).
Fizjoterapia zmniejsza ryzyko wystąpienia wszystkich tych powikłań po powyższych po zabiegowych.
Co jeszcze, oprócz redukcji obrzęku, można uzyskać dzięki rehabilitacji twarzy po operacji?
Cel nr 2 to dalsze cele fizjoterapii po operacji to przywracanie ruchomości i elastyczności skóry oraz mięśni, a także stawu skroniowo-żuchwowego. W tym celu wykonuje się drenaż limfatyczny oraz stosuje techniki manualne w obrębie głowy, twarzy i szyi, które pozytywnie wpływają na przesuwalność skóry. Ruch tkanki na wczesnym etapie jest działaniem profilaktycznym, gdyż obrzęk i brak ruchu sprzyjają powstawaniu zrostów tkanki, a to w konsekwencji może prowadzić do ograniczenia ruchomości otwierania żuchwy i opóźniać efekty terapii.
Cel nr 3 to stymulacja zrostu kostnego, co można osiągnąć z pomocą ultradźwięków niskiej intensywności w formie pulsacyjnej (ang. low-intensity pulsed ultrasound – LIPUS), emitowanych przez urządzenie Exogen. Wykazano, że zabiegi wykonywane codziennie przez okres 3 tygodni zwiększają gęstość kości żuchwy. LIPUS jest bezpieczny i można go stosować w obecności płytek do osteosyntezy. Dodatkowo, wykazano skuteczne działanie przeciwbólowe, gdyż pacjenci już w siódmym dniu zabiegu badani byli wolni od bólu. Podobny wpływ LIPUS na zrost kostny również wykazano w przypadku złamań żuchwy.
Cel nr 4 to stymulacja skóry dla przywracania czucia na twarzy poprzez działanie przeciwobrzękowe, masaż tkanek, a także stymulację gałązek czuciowych nerwu trójdzielnego, np. poprzez elektroakupunkturę. Wykazano, że stosowanie elektroterapii w formie przezskórnej stymulacji nerwów (TENS) u pacjentów z objawami zaburzeń skroniowo-żuchwowych pozytywnie wpływa na rozluźnienie mięśni żucia. Optymalny czas zabiegu określono na 40 minut.
Widać więc, że fizjoterapia ma naprawdę wiele do zrobienia. I zapewniam, że skutecznie pomaga pacjentom w trudnym okresie po operacji twarzy.
Dziękuję za rozmowę!
