Niemal każdy z nas ma na swoim ciele większe lub mniejsze blizny. Powstają podczas wypadków, przygotowywania posiłków, uprawiania sportu, upadków, oparzeń czy zabiegów operacyjnych. Choć każda z nich jest inna, łączy je jedno – możliwe jest wspieranie ich optymalnego gojenia! Odpowiedni ruch oraz terapia manualna prowadzona przez fizjoterapeutę pozwalają zapobiec nie tylko dolegliwościom bólowym i uczuciu sztywności w obrębie danej blizny, ale także bardziej odległym powikłaniom. Nieprawidłowo zagojona blizna poprzez „sklejenie się” ze sobą poszczególnych warstw skóry i tkanki podskórnej wpływa na biomechanikę funkcjonowania okolicznych stawów i całego ciała. Twoja blizna nie musi być wypukła, „zaciągnięta do środka” czy rzucająca się w oczy, a przede wszystkim nie musi być przyczyną Twoich dolegliwości! Chcesz dowiedzieć się co i kiedy można z nią zrobić, aby przestała być Twoim utrapieniem? A może zraniłeś się lub miałeś operacje i zastanawiasz się jak możesz wspomóc gojenie, aby blizna nie stała się przyczyną Twoich dolegliwości? Odpowiedzi na te i więcej pytań znajdziesz w poniższym artykule!
- Czym jest blizna?
- Fazy gojenia ran, czyli jak powstaje blizna?
- Czy każda rana goi się tak samo?
- Jaki wpływ ma blizna na funkcjonowanie całego ciała?
- Czy da się zmienić wygląd blizny?
- Moja blizna właśnie powstaje – jak o nią zadbać?
- Moja blizna powstała wiele lat temu – czy da się jeszcze coś z nią zrobić?
- Co fizjoterapeuta może zrobić z moją blizną?
- Blizna – podsumowanie
Czym jest blizna?
W trakcie codziennych aktywności, przy odrobinie nieostrożności i pecha może dojść do głębszego lub płytszego rozcięcia skóry oraz znajdujących się pod nią tkanek. Dzieje się tak także w trakcie zabiegów operacyjnych np. cesarskiego cięcia. W miejscu przecięcia dochodzi do przerwania ciągłości struktur, a na skutek tego do wycieku krwi. Organizm musi szybko zareagować na pojawiające się zagrożenie utraty dużej ilości krwi i uruchomić mechanizm krzepnięcia, a następnie starać się odtworzyć tkankę w procesie gojenia, aby nie doszło do zakażenia oraz aby tkanki odzyskały swoje właściwości tzn. elastyczność i wytrzymałość.
Jeśli rana jest bardzo płytka, a procesy wspierające gojenie działają sprawnie, dochodzi do odtworzenia tkanki i po kilku dniach po zranieniu nie ma śladu. Inaczej dzieje się gdy rana jest na tyle głęboka i poważna, że dochodzi do powstawania blizny, która niczym łata zabezpiecza zranione miejsce. Odtworzona tkanka nie jest jednak identyczna z pierwotną. Blizna zbudowana jest z kolagenu typu III, a skóra z kolagenu typu I. Wytrzymałość tkanki, z której zbudowana jest blizna odpowiada tylko w około 80% wytrzymałości skóry. Charakterystyka i właściwości tych tkanek mimo pewnych podobieństw, znacznie się różnią. Tkanka włóknista, z której zbudowana jest blizna jest mniej elastyczna i wytrzymała, przez co może zaburzać pracę sąsiednich tkanek, a na skutek tego całych łańcuchów biomechanicznych przenoszących siły podczas każdego ruchu.
Poza tym tkanka bliznowata, którą widzimy gołym okiem, nie jest jedyną, która powstaje przy okazji gojenia. Należy pamiętać, że gdy doszło do urazu wielu warstw, każda z nich ulega zbliznowaceniu. Blizna rośnie więc także w głąb, czasami sięgając dość daleko od miejsca zranienia. Układ jej włókien nie jest tak uporządkowany jak pierwotnie. Wpływ na jego kształtowanie mają jednak wykonywane przez pacjenta aktywności i ruch oraz wspieranie tego procesu przez odpowiednie działania manualne fizjoterapeuty.
Fazy gojenia ran, czyli jak powstaje blizna?
Proces gojenia można podzielić na różne sposoby, na podstawie czasu ich trwania i zachodzących w danej fazie procesów. Procesy te nierzadko zachodzą jednocześnie, stąd czas poszczególnych etapów może się zazębiać. Długość faz gojenia zależy od charakterystyki danej rany i indywidualnych predyspozycji pacjenta.
Fazy gojenia tkanek miękkich:
I – faza zapalna (trwa od urazu do kilku dni po nim)
II – proliferacja (trwa od 24 h po urazie do nawet kilku miesięcy)
III – remodeling (trwa od 1 tygodnia po urazie do ponad roku)
W fazie zapalnej zachodzą procesy zapobiegające zakażeniu. Za sprawą powstających substancji chemicznych zmienia się naprężenie ścian naczyń krwionośnych oraz ich przepuszczalność. Stan zapalny trwający krótko jest fizjologiczny i korzystnie wpływa na późniejszą kondycję tkanki. Jeśli jednak faza zapalna przedłuża się, sprzyja to powstawaniu bliznowców i niekorzystnie wpływa na powięź. Wskazane jest stosowanie w tej fazie protokołu POLICE polegającego na ochronie, optymalnym obciążaniu, chłodzeniu, ucisku i uniesieniu okolicy, na której znajduje się rana.
Czas trwania fazy proliferacji jest zależny od struktury, której dotyczy gojenie. W przypadku kości trwa ona 3-10 tygodni, chrząstki stawowej ponad 12 tygodni, więzadła 3-6 tygodni, mięśnia 2-3 tygodnie, ścięgna 3-6 tygodni itd. W tej fazie dochodzi do nabudowywania się tkanki blizny stworzonej w dużej mierze z kolagenu.
Faza remodelingu może trwać nawet do 500 dni po urazie. Polega ona na przebudowie „przejściowej blizny” na bardziej wytrzymałą i regularniej utkaną macierz łącznotkankową. W ten sposób miejsce urazu ulega pełnemu zagojeniu.
Czy każda rana goi się tak samo?
Szybkość i jakość gojenia się ran zależy od wielu czynników, z których najważniejszymi są:
- rozległość urazu – im większa rana tym większa blizna i trudniejsze gojenie
- sposób powstania rany – im bardziej nieregularna rana (np. szarpana) tym gorzej się goi
- indywidualne predyspozycje – niektórzy mają skłonności do dobrego gojenia inni do powstania bliznowców. Jest to cecha indywidualna, często rodzinna.
- wdrożona terapia – fizjoterapia przeprowadzana w trakcie gojenia może przynieść świetne efekty w postaci szybszego gojenia oraz mniej widocznej i dobrze ruchomej blizny
- inne czynniki
Rany mogą się goić na dwa podstawowe sposoby, którymi są:
- rychłozrost (gojenie pierwotne) – pożądany, optymalny sposób gojenia, w którym brzegi rany sklejają się i powstaje linijna blizna
- ziarninowanie (gojenie wtórne) – dłuższy, znacznie mniej korzystny proces, do którego dochodzi gdy z jakiegoś powodu rana nie zamknęła się pierwotnie. Brzegi rany nie sklejają się ze sobą. Na dnie rany powstaje ziarnina, która stanowi podłoże do regeneracji skóry. Powstała blizna jest większa i zabarwiona.
Nieprawidłowe gojenie się rany może zakończyć się powstaniem bliznowca (keloidu) lub blizny przerostowej. Pojęcia te nie są jednak sobie tożsame. Obydwa pokrywają miejsce uprzedniego uszkodzenia tkanek, jednak bliznowiec rozprzestrzenia się także na sąsiadując obszary.
Jaki wpływ ma blizna na funkcjonowanie całego ciała?
Powstająca po urazie blizna nie jest jedynie defektem kosmetycznym. Często staje się przyczyną dolegliwości pacjenta np. przez zmniejszenie ruchomości skóry, tkanki podskórnej i powięzi. Poszczególne warstwy chaotycznie „sklejają się” ze sobą, w trakcie gojenia, tworząc zrosty. Łatwo sobie wyobrazić jak bardzo jest to niefunkcjonalne porównując warstwy tkanek do warstw ubrań.
Wyobraźmy sobie, że mamy na sobie podkoszulkę, bluzkę, sweter i kurtkę. Dochodzi do przerwania wszystkich warstw w danym miejscu (zranienia). Następnie miejsce to polewane jest gęstym klejem. Gdy z pomocą odpowiednich ruchów (zadanych ćwiczeń i pracy manualnej wykonywanej przez fizjoterapeutę) poruszamy poszczególnymi warstwami względem siebie w trakcie „zasychania kleju”(gojenia), efekt końcowy będzie zupełnie inny niż gdybyśmy na cały czas „schnięcia” zastygli w bezruchu. W pierwszym przypadku poszczególne warstwy będą naprawione i miejsce to nie będzie ograniczać naszego ruchu. W drugim, wszystkie warstwy ubrań skleją się ze sobą nawzajem i będziemy cały czas odczuwać irytujące ciągnięcie zmieniające schematy ruchu i mogące napinać materiał w innych miejscach. Może to skutkować ograniczeniem ruchomości w stawie, ale także mniej efektywnym przenoszeniem sił podczas ruchu i przez to większym zużyciem poszczególnych elementów aparatu ruchu. Przykładowo, gdy blizna znajduje się po prawej stronie brzucha, nasz tułów jest stale pochylony w prawo (w kierunku sztywnej blizny) i przez to mocniej obciążamy stawy prawej kończyny dolnej i w skutek może dojść np. do przewlekłego bólu kolana.
Czy da się zmienić wygląd blizny?
Na każdym etapie tworzenia się blizny, ale także pewien czas po jej powstaniu można w mniejszy lub większy sposób wpłynąć na jej wygląd. Strukturą, która na to pozwala jest nieskończenie skomplikowana tkanka, swoją budową przypominająca zbudowaną z wody czy żelu pajęczynę, która cały czas ulega zmianom. Fragmenty tej pajęczyny w trakcie ruchu stale się przenikają i zmieniają miejsce, do którego się przyczepiają. Ta niezwykła tkanka to powięź. Dzięki odpowiedniej, delikatnej pracy na powięzi nierzadko udaje się uzyskać zdumiewające efekty związane z poprawą wyglądu blizny. Staje się bardziej płaska, bledsza i bardziej elastyczna, co powoduje, że jest mniej zauważalna.
Moja blizna właśnie powstaje – jak o nią zadbać?
Zależenie od fazy gojenia, należy dobrać odpowiednie działania optymalizujące proces odbudowy tkanki. Dzięki temu blizna, która powstanie nie będzie sztywna i twarda oraz aż tak widoczna. Dochodzi do przerwania ciągłości warstw skóry i tkanki podskórnej, rozpoczyna się proces gojenia. Następnie w miejscu przerwania się tkanek rozpoczyna się łączenie ze sobą brzegów rany. W początkowej fazie ważne jest aby chronić ranę, przed wszelkiego rodzaju rozciąganiem poprzez odpowiednie techniki stabilizacji i np. gdy rana znajduje się na tułowiu, poprzez odpowiedni wzorzec oddechowy. Wytrzymałość rany tydzień po urazie odpowiada około 3% wytrzymałości skóry. W tym oraz nieco późniejszym czasie fizjoterapeuta pokazuje pacjentowi jakie ruchy może wykonywać aby stymulować głębsze tkanki do delikatnego ruchu, zapobiegając powstawaniu zrostów. Później, gdy rana jest wstępnie zagojona istotne jest aby poruszać poszczególnymi warstwami względem siebie i z pomocą odpowiednich ćwiczeń wpływać na zgodny z przebiegiem linii przenoszenia sił układ tworzących się włókien kolagenowych.
Moja blizna powstała wiele lat temu – czy da się jeszcze coś z nią zrobić?
Możliwości pracy z blizną są tym większe im mniej czasu minęło od jej powstania. Mimo to, nawet po kilku latach, dzięki niezwykłym właściwościom tkanki łącznej, możliwe jest realne wpłynięcie zarówno na wygląd jak i, w większej mierze, ruchomość blizny. Delikatne techniki oddziałowujące na powięź potrafią przynieść zdumiewające efekty i pomagają pozbyć się dolegliwości bólowych zarówno w obrębie blizny jak i obszarów, na które ona wpływa. Często blizna, która nie ma odpowiedniej przesuwalności, staje się przyczyną ograniczenia ruchomości w danym miejscu co skutkuje mniej korzystnym biomechanicznie sposobem przenoszenia obciążeń w trakcie ruchu. Należy, więc zadbać o ruchomość blizny poprzez odpowiednie techniki pracy na powięzi oraz całościowe spojrzenie na pacjenta pozwalające dostrzec wszelkie nieprawidłowości, których przyczyną jest blizna i wpływać także na nie.
Co fizjoterapeuta może zrobić z moją blizną?
Cele pracy fizjoterapeuty z blizną:
- zwiększenie przesuwalności blizny
- zwiększenie przesuwalności między poszczególnymi warstwami skóry i tkanki podskórnej
- poprawa wyglądu blizny (dążenie do płaskiej, perłowej blizny)
- pozbycie się nieprawidłowych zrostów
- kształtowanie funkcjonalnego przebiegu włókien blizny
Metody i techniki pracy z blizną:
- techniki tkanek miękkich
- suche igłowanie
- terapia narzędziowa
- flossing
- bańka chińska
- kinesiotaping
Blizna - podsumowanie
Powstawanie blizn to naturalny proces odtwarzania ciągłości tkanek po ich przerwaniu. Proces gojenia zależy od rozległości rany, mechanizmu urazu, indywidualnych predyspozycji, wprowadzonej terapii i innych czynników. Rana i blizna pozostawiona sama sobie mogą prowadzić do dolegliwości bólowych, uczucia sztywności oraz bardziej złożonych problemów w mniej lub bardziej odległych obszarach ciała. Na każdym etapie gojenia oraz po powstaniu blizny, za pomocą technik fizjoterapeutycznych i odpowiednich zaleceń dotyczących aktywności i jej ochrony można wpłynąć na układ powstających włókien, ruchomość tkanek oraz odpowiednią biomechanikę i wygląd blizny.
Mgr Agata Skoworodko
Weronika Kruk