Fizjoterapia stomatologiczna po operacjach chirurgicznych,
ortognatycznych i stomatologicznych – szybszy powrót do sprawności

• Korzyści z zastosowania fizjoterapii stomatologicznej
• Na czym polega fizjoterapia stomatologiczna po zabiegach ortognatycznych?
• Fizjoterapia stomatologiczna po zabiegu – wskazania
• Fizjoterapia stomatologiczna po zabiegu – przeciwskazania
• Jak wygląda wizyta u fizjoterapeuty stomatologicznego
• Optymalna ilość zabiegów u fizjoterapeuty stomatologicznego
• Fizjoterapia stomatologiczna skutki uboczne

Chirurgia twarzowo-szczękowa (chirurgia ortognatyczna) Na każdym etapie leczenia chirurgicznego niezależnie od rodzaju planowanego zabiegu: chirurgicznego rozszerzenia szczęki (SARPE – hyrax, TPD – dystraktor), czy operacji ortognatycznej (jedno- czy dwuszczękowej, kortykotomii czy genioplastyce), fizjoterapia jest nieodzownym elementem. Ocena funkcjonalna układu żucia jest przydana zarówno przed, jak i po zabiegu chirurgicznym.

Fizjoterapia stomatologiczna jest jednym z etapów leczenia chirurgicznego w obrębie twarzoczaszki. Jej głównym celem jest minimalizacja objawów pozabiegowych, profilaktyka wystąpienia niepożądanych powikłań pozabiegowych, przyspieszenie gojenia tkanek, a także powrót narządu żucia do pełnej funkcji.
Fizjoterapia pooperacyjna dzieli się na dwa etapy: przedoperacyjny, oraz pooperacyjny – wczesny i późny.

Konsultację u fizjoterapeuty powinno się wykonać zaraz po ustaleniu planu leczenia z chirurgiem i ortodontą. W przypadku obecności dysfunkcji zaleca się fizjoterapię rozłożoną w czasie adekwatnie do stanu pacjenta i terminu zabiegu. W przypadku braku objawów, fizjoterapeuta przekazuje i omawia wskazówki dotyczące postępowania, które należy zastosować w pierwszych dniach po zabiegu.
Jeżeli nie ma możliwości wypełnienia powyższych rekomendacji wówczas zaleca się wizytę w okresie bezpośrednio poprzedzającym zabieg w celu zapoznania się z postępowaniem w pierwszych dniach i tygodniach po operacji

Cele fizjoterapii w chirurgii twarzowo-szczękowej są zależne od momentu jej rozpoczęcia. Wyróżniamy dwa etapy fizjoterapii: przed- oraz pooperacyjny, który dalej dzieli się na wczesny i późny.
Przed operacją pacjent może doświadczać bólu, czy sztywności mięśni, trzasków stawowych, zmniejszonego zakresu ruchu żuchwy czy innych objawów zaburzeń skroniowo-żuchwowych, które są opisane w odpowiednim artykule.

Celem etapu przedoperacyjnego jest zatem diagnostyka funkcjonalna i manualna narządu żucia oraz likwidacja ewentualnych dysfunkcji, które mogą stanowić przeszkodę dla prawidłowego leczenie pooperacyjnego.

Główne objawy pooperacyjne to: obrzęk, stan zapalny, ból, zaburzenia czucia, szczękościsk (ograniczenie zakresu ruchomości otwarcia) czy zaburzenia połykania.
Cele etapu pooperacyjnego:

• usprawnienie oddychania i połykania,
• redukcja obrzęku i krwiaka pozabiegowego,
• poprawa krążenia,
• zmniejszenie stanu zapalnego,
• działanie przeciwbólowe,
• przywracanie ruchomości i elastyczności skóry, mięśni oraz stawu skroniowo-żuchwowego,
• stymulacja zrostu kostnego.

Celem nadrzędnym fizjoterapii stomatologicznej pooperacyjnej jest ewakuacja obrzęku, stanu zapalnego i zmniejszenie bólu. W pierwszych godzinach i dniach po zabiegu kluczowym działaniem jest wykonywanie drenażu (masażu) limfatycznego w połączeniu z zastosowaniem kinesiotapingu (elastycznych plastrów ułatwiających przepływ krwi, limy oraz treści obrzęku). Chłodzenie także będzie pomocne. Dodatkową korzyścią jest również przywracanie elastyczności tkanek, co działa profilaktycznie na powstawanie zrostów tkanki, potencjalnie ograniczających ruchomość stawu skroniowo-żuchwowego. Wykorzystujemy również metody stymulujące powrót czucia twarzy. W końcowym etapie fizjoterapii przywracamy prawidłowy zakres ruchomości żuchwy, a także odtwarzamy prawidłową funkcję m.in.: poprzez przywracanie koordynacji ruchów całego układu.

Fizjoterapia stomatologiczna po zabiegach jest naturalną kontynuacją leczenia chirurgicznego. Wskazaniami do terapii pooperacyjnej są między innymi:

• leczenie chirurgiczne – stan po ekstrakcji zęba, stan po wszczepieniu implantu, chirurgiczne rozszerzenie szczęki (SARPE – hyrax, TPD – dystraktor), operacje ortognatyczne (jedno- czy dwuszczękowe),ból lub sztywność mięśni żucia,
• stan po urazie (złamania, zwichnięcia) szczęki, żuchwy czy innych kości twarzoczaszki,
• zaburzenia czucia twarzy po zabiegach operacyjnych,
• blizny pooperacyjne po zabiegach w okolicy głowy i szyi,
• trzaski, klikanie, przeskakiwanie podczas ruchu żuchwy,
• blokowanie żuchwy,
• ograniczenie zakresu ruchomości żuchwy,
• asymetrię toru ruchu żuchwy,
• ból stawu skroniowo-żuchwowego,
• stan po leczeniu radioterapeutycznym w obrębie głowy i szyi (włóknienie i utrata elastyczności tkanki powoduje ograniczenie ruchomości żuchwy – szczękościsk),
• neuralgia nerwu trójdzielnego (V), porażenie nerwu twarzowego (VII) oraz dysfunkcje innych nerwów czaszkowych.

Jeżeli zabieg został przeprowadzony bez powikłań pacjent powinien rozpocząć fizjoterapię już kilka, kilkanaście godzin po zabiegu. Natomiast jeżeli operator po wykonaniu procedury stwierdza, że warto byłoby się wstrzymać z działaniami manualnym, wówczas zabiegi ogranicza się do niezbędnego minimum, czyli np., regularnego chłodzenia okolicy zabiegowej, czy aplikacji przeciwobrzękowej kinesiotapingu.
Współpraca na linii chirurg – fizjoterapeuta jest kluczowym czynnikiem powodzenia całego procesu

Wizyta u fizjoterapeuty rozpoczyna się od przeprowadzenia wywiadu oraz badania. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi diagnostycznymi wykonujemy poszerzony wywiad wykorzystując wystandaryzowane kwestionariusze  1. wizyta, które dają szerszy obraz na temat stanu pacjenta.
Następnie fizjoterapeuta wykonuje badanie funkcjonalne polegające na pomiarach zakresów ruchomości czy symetrii ruchu żuchwy. Dalsze badanie manualne polega na ocenie objawów pochodzących ze stawów skroniowo-żuchwowych, czy mięśni żucia. Badanie palpacyjne (dotykowe) odbywa się zarówno poprzez ucisk mięśni zlokalizowanych na polikach i skroni, jak i od wewnątrz jamy ustnej.
Jeżeli pacjent posiada wcześniej wykonane badania obrazowe w ramach leczenia stomatologicznego, ortodontycznego czy chirurgicznego, teraz jest odpowiedni moment, aby fizjoterapeuta mógł się z nimi zapoznać. Należy pamiętać, że brak badań obrazowych nie jest przeciwwskazaniem do wizyty u fizjoterapeuty. Pierwszorzędnym celem badania jest wykluczenie obecności niebezpiecznych objawów, a w przypadku ich wystąpienia przekierowanie pacjenta do odpowiedniego specjalisty.
Właściwe rozpoznanie pozwala wytłumaczyć pacjentowi szczegóły jego dolegliwości i wdrożyć odpowiednie techniki manualne oraz przekazać wskazówki do samodzielnej pracy w domu.
Ogólny schemat fizjoterapii jest następujący – w stanach ostrych w pierwszej kolejności podejmuje się działania przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe poprzez zastosowanie odpowiednich technik mięśniowo-powięziowych, drenażu limfatycznego czy trakcji.
Następnie, po ustabilizowaniu stanu pacjenta w kontekście bólu poszukujemy pierwotnej przyczyny powstania objawów, aby móc je wyeliminować w procesie terapii. Przykładem może być manualna repozycja dysku stawowego, który w przypadku zablokowania, stanowi mechaniczną blokadę stawu skroniowo-żuchwowego. Odblokowanie dysku spowoduje zmniejszenie bólu oraz przywrócenie zakresu ruchomości, a także symetrii ruchu żuchwy.
Następnie wprowadzane są techniki eliminujące prezentowane objawy, np. mobilizację stawu, tj. rozciąganie torebki stawowej w przypadku ograniczenia ruchomości. Głównym celem wspomnianych technik jest poprawa struktury przez co poprawia się również funkcja narządu żucia. W ostatniej fazie fizjoterapii poszukujemy czynników przeciążających narząd żucia (np. nieprawidłowego ustawienia głowy czy obecności parafunkcji) i dążymy do ich eliminacji w ramach profilaktyki nawrotów objawów.
Na każdym etapie edukujemy pacjenta oraz pokazujemy jakie ćwiczenia powinien wykonywać samodzielnie w ramach autoterapii w celu przedłużenia efektów fizjoterapii.

Ilość zabiegów u fizjoterapeuty zależy od stanu klinicznego pacjenta, rodzaju i metody przeprowadzenia zabiegu, a także czasu, jaki upłynął od zabiegu. W Fizjoklinice rozkładamy czas terapii na etapy, które są opisane powyżej. Fizjoterapia pooperacyjna nie ma sztywnych ram czasowych. Zakończenie etapu jest podyktowane stopniem realizacji poszczególnych celów, osiąganiem pewnego stopnia sprawności, które zostały dokładnie opisane wcześniej.

Techniki manualne stosowane w fizjoterapii stomatologicznej są bardzo bezpieczne, a co za tym idzie ryzyko wystąpienia skutków ubocznych jest niskie. Dobra komunikacja oparta na nawiązanej relacji z pacjentami pozwala nam być w ciągłym kontakcie i modyfikować leczenie zależenie od odczuć i reakcji. Uważamy, że taki model współpracy poprawia poczucie bezpieczeństwa pacjenta, pozytywnie wpływając na terapię.